Машингүй цагдаа чагнуургүй эмчтэй адилхан, Ховдоос ганзагаа дүүргэлээ

Ховд аймагт ажиллаж байхдаа цагдаагийн хэсгийн төлөөлөгч нарын ажилтай түлхүү танилцлаа. Хэсгийн төлөөлөгч нар албаны унаа машингүй байдаг гэвэл хотынхон бараг итгэхгүй биз ээ. Түргэний машингүй эмч, галын машингүй аврагчаас юуны ялгаа байх вэ. Үнэндээ хаа нэг газар хэрэг учрал гарлаа гэхэд Засаг даргаас унаа царайчилдаг хэвээрээ байна. Засаг дарга эзгүй, эсхүл машин унаа нь завгүй үед таньдаг хүнийхээ унааг царайчилхаас өөр аргагүй болдог аж. 

Энэ бол ганц Ховдын асуудал бишшүү. бүх аймаг суманд адилхан байгаа. Зарим аймаг суманд мотоцикль тавьж өгсөн нь байна. Гэхдээ хэрэгтэнг баривчилаад ардаа суулгаад сундлаад явах уу, нэгээс илүү хүн байвал яах вэ, багтаагүйг нь оосрлоод чирээд явалтай биш. Тэгэхлээр мотоцикль бол сумын хэсгийн төлөөлөгчид тийм ч тохиромжтой унаа биш нь мэдээж.

Яаралтай бөгөөд заавал шийдэх ёстой цагдаа нараа унаажуулах асуудлыг хоёр үндсэн аргаар шийдэх болох юм. 

Нэг: Уламжилалт аргаар буюу төсвөөс машиныг нь худалдаж аваад байгууллагад нь, хэсгийн төлөөлөгчид эзэмшүүлээд сар бүрийнх нь зардалыг  шийдэж байх.

Хоёрт нь: Сар бүр унааны нэмэгдэл, зардлыг хэсгийн төлөөлөгчид төсөвлөж өгөх. Хэсгийн төлөөлөгч нь өөрөө хувийн унаагаа ажил албандаа хэрэглэдэг систем. Нэг үгээр цагдаа өөрөө тухайн газар орондоо тохирсон, үүрэг гүйцэтгэх болохуйц унаагаа худалдаж авах ба төрөөс түүнийг нь түрээслэх маягаар санхүүжүүлэх. Миний хувьд хоёр дахь аргыг нь илүү дээр гэж үзэж байгаа. Ядаж өөрийн унаандаа илүү сэтгэл гаргаж, ариг гамтай хандах биз. Магадгүй нэг стандартын машин сонгоод худалдагчтай нь урт хугацааны лизингийн гэрээ байгуулж өгөх зэргээр бодлогын зохицуулалт хийж өгч болох л юм.    

Жич: Хэн нэгнээс унааг нь гуйдаг, дараа нь тэднийхээ шахалтад ордог, эсхүл төрийн погооноороо сүр үзүүлж хүний унаа тэргийг дайчилдаг тохиолдол мэр сэр байдаг л юм гэсэн. Хаана зодоон цохион, үймээн самуун, эвгүй юм болход бид цагдаагаа л өмнөө барьдаг. Төрийг төлөөлсөн цагдаагаа гахай явган хаяж болохгүй байх аа.   

Баян-Өлгий аймагт баярын үеэр таарлаа

Баян-Өлгий аймагт мусульман шашинтануудын баярын Хурбанайт өдрөөр таарлаа. Мусульман шашны гол таван үүргийн /Коран унших, Мацаг барих буюу Рамадан, Меккад мөргөх, Буян үйлдэх буюу өглөг өгөх, өдөр бүр Мөргөл хийх гэж санаж байна / нэг болох мацаг барих Рамадан сарын дараа 90 дэх өдөрөөс эхэлж гурав хоног үргэлжилдэг байна. Энэ гурван өдөр мал муулж, мах чанаж өнчин ядуусыг цадтал хооллож, дайлж цайлдаг учиртай гэнэ. Бүр Туркээс хүртэл хүмүүс ирж хэдэн зуун хонь худалдан авч хүмүүсийг дайлж байхтай таарлаа.  Уг нь бусад улсуудад албан ёсны амралтын өдөр байдаг боловч манайд хууль тогтоомжоор зааж өгөөгүй учир ажиллаж л байдаг байна. 

Нутгийн иргэдийн зүгээс хууль сахиулах байгууллагын дарга нар бараг бүгд казах биш хүн томилж байгаад сэтгэл дундуур байна. Энэ төрийн бодлого юм уу, эсвэл тохиолдлоор ийм томилгоо хийгээд байна уу гэж асуух, гоморхох хоёрын дундуур хэлэх хүн олон байна

Баян-Өлгий аймагт ноториат гэдэг нь хамгийн хүнд сурталтай газар болчихжээ. Аймгийн хэмжээнд хоёрхон ноториатч байдгийн нэг нь хувийн ажил ихтэйгээс бараг үйлчилгээ үзүүлхээ байсан ба үлдсэн нэг нь үйлчилгээ үзүүлэх гэж ёстой л хаан шиг, заан шиг болчихсон гэнэ. Эд хөрөнгийн бүртгэлийг суманд хийдэггүй учраас иргэд заавал аймгийн төвд очиж бүртгэлээ хийлгэдэг. Гэтэл хаа холоос зорьж ирсэн сумын иргэд ноториатчаас болж чиргэдэж байна. Энэ асуудлыг яам, Нотораитчдын танхим хамтран зохицуулж болохоор асуудал байна. 

Баян-Өлгий аймгийн цагдаагийн хэлтэсийн дарга Батболд маш чухал санал дэвшүүлж байна. Хятад мотоцикльд стандарт шаардлага тавихгүй бол осол эндэгдэл их гардаг. Ялангуяа баруун аймгууд замын бартаа ихтэй, нөхцөл хүнд байдгаас мотоциклийн эд анги /руль, дугуй гэх мэт үндсэн явах эд анги/ салж унах, хүний амь нас эрүүл мэндэд хор аюул учруулах нь их байна гэнэ. Ямар чанарын стандартад нийцсэн техник, сэлбэгийг оруулж ирэх талаар холбогдох байгууллагуудтай нь хамтран шийдвэрлэх болно. Мөн мотоциклийг зарахдаа хамгаалалтын дуулгатай нь хамт зарж болохгүй юу гэсэн нь бас л сонин шинэлэг санаа байсан. Иргэд хамгаалалтын дуулга гэхээр заримдаа барилгын малгай хүртэл өмсөөд явж байх нь бий гэнэ.  

Увс аймагт ажиллаа

Баруун гурван аймгаар ажлын томилолтоор яваад ирлээ. Явсан ажлын тайлан болгож аян замын тэмдэглэл бичлээ. Аян замын богц гэх үү дээ. Хууль сахиулах байгууллагуудын удирдлагууд, нутгийн иргэдтэй ч уулзлаа.

Увс аймаг.

Увс аймагт хамгийн сүүлд очсоноос хойш их өөрчлөгджээ. Аймгийн төвийн гудамж нь цэмбийгээд цаанаа л нэг цэмцгэр сайхан болсон байна. Аймгийн засаг дарга Д.Цэндсүрэнтэй уулзаж ярилцлаа. Увс аймагт эрүүгийн нөхцөл байдал тэр дундаа малын хулгай эрс багассан байна. Аймгийн засаг дарга архидалттай шийдэмгий тэмцэж байгаа бөгөөд ажлын байран дээр архидах, угтан авалт, үдэн гаргалт мэтээр найрлаж, наргидаг байдлыг халжээ. Тэр байтугай засаг даргын орлогчдоо хүртэл арга хэмжээ авч, ажлаас нь чөлөөлсөн байна.  Энэ нь ч үр дүнгээ өгч архидалт эрс багасчээ. Иргэд ч энэ асуудалд ихээхэн нааштай байгаа нь анзаарагдаж байна. Аймгийн төв цомхон, архидалттай шийдвэртэй тэмцвэл бас үр дүнд хүрдэгийн жишээ юм уу даа. 

Хууль сахиулах байгууллагуудад тулгарч байгаа нэг асуудал бол боловсон хүчний тогтвор суурьшил юм. Жишээ нь увс аймагт, ялангуяа сумын цагдаагийн хэсгийн төлөөлөгчөөр ажиллах хүнийг бэлтгэх дээр анхаарал тавих хэрэгтэй юм байна. Улаанбаатар хотоос томилогдож очсон хүн шинээр идээшихэд зарим хүндрэл гардаг. Гэр орны асуудал, гэр бүлээрээ очвол эхнэрийнх нь ажлын байр, хүүхдийн сургууль цэцэрлэг гээд олон асуудал шийдэх болдогоос нэг их удалгүй хот руу шилжих хүсэлт гаргаж эхэлдэг байна. Энэ асуудлыг ХСИС-тай хамтран шийдвэрлэж болохоор санагдлаа. Цагдаагаар ажиллах хүсэлтэй нутгийн залуучуудыг аймгийн цагдаагийн хэлтэстэй хамтран өргөдлөөр буюу гэрээгээр сургаж, буцаад орон нутагт нь томилж ажиллуулбал олон асуудлыг хамтад нь шийдэж болохоор байна. 

Хууль сахиулах буюу хууль зүйн яамны харъяа байгууллагуудаас өөрийн гэсэн байргүй, орон тоо цөөн гэх мэт асуудлууд байна аа. Жишээ нь Хил хамгаалах байгууллага маань орон сууцны асуудалтай байна. Томилогдож очсон алба хаагчидынхаа орон сууцны асуудлыг шийдвэрлэх нь чухал бөгөөд тэднийхэн засаг даргатайгаа хамтран 40 айлын орон сууц барих талаар төлөвлөж байгаа юм байна.  

Манай бүртгэлийн газар харин шинэ байранд оржээ. Саруулхан, үйлчилгээ болон архивын зай талбай хангалттай сайхан байр байна. Гэм нь бага зэрэг чийгтэй байгаа нь архивын хадгалалтад сөргөөр нөлөөлж магадгүй. Энэ талаар удирдлагууд нь анхаарна биз.

Увс аймагт бас нэг дутагдалтай байгаа асуудал бол хөндлөнгийн хараат бус шинжээчийн /үнэлгээчин/ асуудал байна. Урд нь шинжээчээр ажиллаж байсан хүн өөр ажил албан тушаалд томилогдсон учраас одоогоор тамгын газрын хэдэн ажилтан шинжээийн үүргийг шүүгчийн захирамжаар гүйцэтгэж байгаа юм байна. Энэ асуудлыг холбогдох байгууллагуудтай хамтран нэн даруй шийдвэрлэхгүй бол мэргэжлийн бус хүмүүсээр хэдий болтол хөндлөнгийн шинжээч хийлгэх вэ дээ. 

Түүнчлэн аймгуудад яамдаас зарим нэг ажил үйлчилгээний эрхийг шилжүүлэхдээ төсөв хөрөнгийг нь зэрэг шилжүүлдэггүйгээс болж ажил сунжрах, эзгүйдэх зэрэг асуудал бэрхшээл үүсдэг байна.