МАХН-ын Мөрийн хөтөлбөр

МАХН-ын 2 дугаар Их чуулганы

... тоот тогтоолоор батлав.

Монгол Ардын Хувьсгалт Намын

МӨРИЙН ХӨТӨЛБӨР

МАХН нь монголын ард түмэн, Монгол Улсын язгуур эрх ашгийг иш үндэc болгож, нийгмийн бүхий л давхаргын ашиг сонирхлыг эн тэнцүү илэрхийлэн xамгаалж, үзэл баримтлалын хувьд улс төрийн “социал демократ үзэл”-ийг баримталж, өвөг, дээдсийнхээ хийж бүтээснийг хүндэтгэн үнэлж, өнөөгийн үеийнхнийг амьдралдаа эзэн болохын чухлыг ойлгуулан зоригжуулж, ирээдүй хойч үеийнхээ сайн сайхан амьдралыг цогцлоон бүтээхийн төлөө энэхүү Мөрийн хөтөлбөрийг дэвшүүлж байна.

Юуны түрүүн байгалийн баялгийг ард түмний өмчлөлд хадгалан ашиглах эх оронч үзэл, МАХН-ын 2 дугаар Их чуулганы төлөөлөгчдийн хэлэлцэн сайшаасан БНМУ-ын шинэ Дээд Үндсэн хуулийн төслийн гол гол санаа нь МАХН-ын мөрийн хөтөлбөрийн үндэс суурь мөн.

МАХН гадаад, дотоодын бизнесийн бүлэглэлүүдийн төлөөлөл болсон цөөн тооны хүн өөрсдөө бүтээгээгүй хэрнээ Монгол эх орны минь байгалийн баялагт эзэн сууж байгаа өнөөгийн шударга бус тогтолцоог халж, манай улсын газар, түүний баялаг монголын ард түмний дундын өмч болж, улс орны эрчимтэй хөгжлийн түлхүүр болох ёстой гэсэн байр суурийг баримтална.

Байгалийн баялаг дундын өмч байх эх оронч үзэл санаа нь МАХН-ын мөрийн хөтөлбөр хэрэгжих эдийн засгийн баталгаа, монгол хүн эх орондоо жинхэнэ ёсоор эзэн суухын угтвар нөхцөл мөн.

МАХН ард түмнийхээ дэмжлэгтэйгээр шударга сонгуульд өрсөлдөн төр, засгийн эрх мэдлийг авч, богино хугацаанд ядуурлыг арилган, дунд ба урт хугацааны оновчтой бодлогыг хэрэгжүүлснээр чинээлэг дундаж давхаргыг бий болгон бэхжүүлж, Монгол Улсыг хүний хөгжил, амьжиргааны түвшин, шинжлэх ухаан, технологийн хөгжлөөр дэлхийн эхний 30 улс орны тоонд багтах улс болгоно.

МАХН-аас Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгууль, УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшигчид сонгуулийн Мөрийн хөтөлбөрөө боловсруулах, МАХН сонгуульд сонгогчдын дэмжлэг авч Засгийн газрыг эмхлэн байгуулах эрхтэй болж үйл ажиллагааны Мөрийн хөтөлбөр боловсруулан хэрэгжүүлэхдээ энэхүү Мөрийн хөтөлбөрийг иш үндэс болгоно.

Зорилго

Монгол хүн бүр гэр бүлээ бэхжүүлж, нийгэмд авьяас чадвараа нээн хөгжүүлж, эзэмшсэн мэргэжлээрээ ажил хөдөлмөр эрхэлж, хүний зэрэгтэй амьдрахад хүрэхүйц цалин орлоготой байх нөхцлийг бүрдүүлнэ.

Мэргэжилтэй буюу дээд боловсролтой хүний сарын орлого чинээлэг амьдрахад хүрэлцэхүйц, мэргэжил хараахан эзэмшээгүй буюу тусгай мэдлэг шаардагддаггүй ажил хөдөлмөр эрхэлж байгаа хүний сарын орлого амьдралд нь хангалттай хүрэлцэхүйц байхаар тооцож цалин орлогыг нь тууштай нэмэгдүүлэх бодлого баримтлан хэрэгжүүлнэ. Энэхүү зорилгод хүрэхийн тулд хөдөлмөрийн бүтээмжийг дээшлүүлж, өндөр технологийг нэвтрүүлэн хөгжүүлж, экспортын чиглэлийн үйлдвэрлэлийг дэмжин хөгжүүлэх бодлогыг боловсруулан хэрэгжүүлнэ.

Ахмадууддаа сард маргаашийн өдөртөө санаа зоволгүй амьдрахад хүрэлцэхүйц тэтгэвэр олгож, ажил хөдөлмөр эрхлэх боломж нь эрүүл мэндийн болон бусад шалтгаанаар хязгаарлагдсан хүмүүст баталгаатай орлого буюу сард өдөр тутмын хэрэгцээнд нь хүрэлцэхүйц тэтгэмж олгодог болно.

Монголын гол баялаг бол Монгол хүн мөн хэмээн үзэж, өндөр цалин бүхий ажил хөдөлмөр эрхлэх боломжийг олгон, ядарч зүдэрсэн иргэдээ төрийн хайр халамжид авч хүний зэрэгтэй амьдрахад туслах нь төр засгийн хамгийн чухал зорилт мөн хэмээн үзнэ.

Улс орны хөгжлийг эрчимжүүлэх нь боловсролын тогтолцооноос ихээхэн хамааралтай тул хүн бүр дээд боловсролтой болох, төрийн өмчийн дээд сургуульд дээд боловсрол олгоход шаардагдах зардлыг төрөөс бүрэн хариуцдаг зарчмыг үе шаттай нэвтрүүлнэ. Ингэснээр монгол залуу хүн бүр дээд боловсрол, ялангуяа инженер техникийн дээд боловсрол эзэмшиж хөрвөх чадвартай боловсон хүчний хэмжээнд үнэлэгдэнэ.

Монгол Улсын нийгмийн харилцааны үндсэн нэгж нь гэр бүл мөн тул гэр бүлийг дэмжих бодлогыг боловсруулан хэрэгжүүлж, юуны түрүүн гэр бүлийг орон сууцаар хангах зорилгыг дэвшүүлэн хэрэгжүүлнэ. Энэ бодлогын хүрээнд амьдралаа шинээр зохиож буй залуу гэр бүлүүд орон сууцтай болж тав тухтай амьдрах нөхцлийг бүрдүүлэх нь МАХН-ын зүгээс залуучуудад зориулсан нэгэн тулгуур бодлого байх болно.

Төр засгаас улс орны хөгжлийг эрчимжүүлэхийн тулд хотын хөгжилд онцгой анхаарч, хүн ардаа тав тухтай орчинд ажил хөдөлмөр эрхлэн амгалан тайван амьдрахад туслах зорилготой “Жаргалын найман хот” хөтөлбөрийг боловсруулан хэрэгжүүлэхдээ төрийн мэдлийн орон сууц барьж, улмаар өрх бүр төрийн өмчийн орон сууцанд амьдрах боломжийг хангана. Нэг өрх айлд дунджаар 50 ам дөрвөлжин метр талбайтай орон сууц оногдохоор тооцож, орон сууцгүй айл өрхөд жаргалын найман хот буюу улсын чанартай, бүсийн чанартай хотуудад орон сууц барьж олгох бодлого баримтлан хэрэгжүлнэ.

Улс орныхоо газар зүйн байрлал, байгалийн баялаг, дэд бүтцийн сүлжээ, эдийн засгийн хөгжлийн төлөвлөлтийг үндэслэж, хүн ам зүйн бодлоготой уялдуулан жаргалын найман хотыг байгуулах хөтөлбөрийн хүрээнд ажлын олон байр бүхий орчин үеийн технологийн үйлдвэрүүдийг барьж ашиглалтанд оруулна.

Жаргалын найман хотод орчин үеийн эмнэлэг, сургууль, үзвэр үйлчилгээний газар, соёл урлаг, спортын цогцолбор, цэцэрлэгт хүрээлэн, асрамжийн газар зэрэг орчин үеийн хотуудад тавигдах шаардлага, стандартыг бүрэн хангасан орчныг бүрдүүлнэ. Ингэснээр хот хөдөө ойртож, төрийн үйлчилгээ хүн бүрт хүрч, бараа таваар, үйлчилгээний үнэ өртөг хямдарч, чанар нь нэмэгдэж, монгол хүний амьдралын чанар мэдэгдэхүйц сайжирч, баян хоосны ялгаа арилж, нийгимийн харилцаа эе эвтэй болно.

Баруун хязгаарыг Зүүн хязгаартай ойртуулж, жаргалын найман хотыг хооронд нь холбосон Мянганы төмөр зам, эрчим хүчний шинэ эх үүсвэр бүхий цахилгаан станцууд,  бусад шаардлагатай дэд бүтцийн барилга байгууламжийг барьж байгуулна. Ингэснээр экспортын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх, бүтэгдэхүүнийг нь дэлхийн зах зээлд гаргах, аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх нэн таатай нөхцлийг бүрдүүлнэ.

Манай улсын хоёр хөрш, ойр зэргэлдээ гуравдахь хөршүүд хүн амын хувьд олон, эдийн засгийн хөгжил нь дэлхийд тэргүүлэх хэмжээнд хүрч, нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн нь хурдацтайгаар нэмэгдэж байгаа нь МАХН-ын Мөрийн хөтөлбөрийн зорилтууд хэрэгжихэд таатай гадаад хүчин зүйл мөн.

Манай улсын мал аж ахуй, газар тариалан, хүнсний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх зорилго нь химийн бордоогүй органик, хүний биед нэн тустай, зах зээлд өндөр үнэ хүрэх бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн дэлхийн зах зээлд нийлүүлэхэд орших бөгөөд энэ зорилгод хүрэхийн тулд шинэ технологи нэвтрүүлэх хөрөнгө оруулалт, татварын таатай орчныг бүрдүүлнэ.

Эдийн засгийн оновчтой бодлогыг хэрэгжүүлж, боловсролын тогтолцоог шинэчилж, төр засгийн байгууллагын үйлчилгээг мэдэгдэхүйц сайжруулж, шударга ёсыг тогтоож, хүнд суртал хээл хахуулийг арилгана.

Эрүүл мэндийн бодлогыг шинэ шатанд гаргаж, иргэдийн эмчилгээ, эрүүл мэндийн үйлчилгээний зардлыг төр засгаас бүрэн хариуцдаг тогтолцоо руу үе шаттайгаар шилжинэ. Ингэснээр эрэгтэй эмэгтэй хүний дундаж наслалтыг 10 насаар нэмэгдүүлнэ. Өндөр настан өөрөө хүсвэл дахин мэргэжил эзэмших, мэргэших сургалтанд үнэгүй хамрагдаж болно.

Улс орны мөнгөний бодлогыг цэгцэлж, банкны тогтолцоог орчин үеийн мөнгөний бодлогын дагуу өөрчилснөөр мөнгө хүүлэх байдлаар дээрмийн зээл олгож, иргэдийг мөлждөг өнөөгийн банк-санхүүгийн шударга бус тогтолцоог хална.  Жижиг, дунд бизнес эрхлэх, өндөр технологи нэвтрүүлэх, экспортын чиглэл бүхий аж ахуй эрхлэхэд төрөөс онцгойлон анхааран дэмжиж, хөнгөлөлттэй зээл олгох тогтолцоог бий болгоно.

Залуучууд, шинээр бизнес эрхлэх хүсэлтэй иргэдэд гарааны хүүгүй зээл, татваргүй тогтолцоог бий болгон дэмжиж, зээлээ төлөгч иргэнээс барьцаа хөрөнгө шаардахгүй зээл олгодог зарчмыг нэвтрүүлнэ.

Төрийн тогтолцоо

1992 онд батлагдсан Үндсэн хууль, түүний үр дүнд бий болсон төрийн тогтолцоог гажуудуулан хувийн эрх ашигтаа үйлчлэх бүтэц болгон ашиглаж буй намуудыг хандив өгөх нэрийдлээр үнэн хэрэгтээ эрхэндээ оруулан хувьчлан авсан улс төр-бизнесийн бүлэглэлүүд Монгол Улсын хөгжлийн чөдөр тушаа болж, нийгэмд шударга ёс тогтооход саад учруулж байна.

Тийм учир төр засгийн эрх мэдлийн эх сурвалж нь гагцхүү ард түмэн мөн, төр засгийн эрх мэдлийг ард түмэн байнга өөртөө хадгална гэсэн суурь зарчимд тулгуурласан шинэ Дээд Үндсэн хуулийн төслийг нийт ард түмнээрээ нээлттэй хэлэлцүүлэн батлах нь тулгамдсан өнөөгийн асуудлуудыг цогцоор нь шийдвэрлэх хамгийн зөв гарц мөн гэж үзэж байна.

МАХН-ын Мөрийн хөтөлбөрийн гол гол зорилт хэрэгжих угтвар нөхцөл нь ард түмний хараа хяналтанд байнга байдаг хариуцлагатай төр засгийн тогтолцоог бий болгох явдал юм. Төр засгийн байгууллага, албан тушаалтнууд өөрсөддөө биш харин гагцхүү ард түмэндээ үйлчилдэг байх нь оршиж байгаагийнх нь гол утга учир мөн хэмээн үзэж, төр засаг ард түмний тав тухтай амьдрах нөхцлийг хангахын тулд улс орныг урт, дунд, богино хугацаагаар тогтвортой хөгжүүлэх бодлого боловсруулан хэрэгжүүлэх үүрэгтэй гэсэн зарчим шинэ Дээд Үндсэн хуулийн төсөлд туссаныг ард түмнээр хэлэлцүүлэн батлуулах нь Монгол Улсын хөгжил дэвшил нэг хүн, эсхүл цөөн хэдэн хүний дур зоргоор аашлах хэт шалтгаалх байдлаас хамгаалах нэгэн чухал нөхцөл болно хэмээн үзэж байна.

Хууль тогтоох байгууллага хэдхэн хүний хуйвалдаанаар хууль батлан гаргаж, тэд ард түмний татварын орлогоор бүрдүүлсэн төсвийн хөрөнгийг хоорондоо үгсэн хуйвалдаж хуваан идэж байгаа буруу тогтолцоог засна.

Парламент хоёр танхимтай буюу Улсын бага хуралдай хуулийн төслийг боловсруулан тогтоож, ард түмний ашиг сонирхлыг төлөөлөн хамгаалах Үндэсний Их Хуралдайд өргөн мэдүүлдэг, Үндэсний их хуралдай хуулийг баталдаг тогтолцоог буй болгож, Парламентаас батлагдан гарч байгаа хууль болгон нийт ард түмний эрх ашигт нийцсэн байх нөхцлийг бүрдүүлнэ.

Хэн нэгэн эрх мэдэлтэн, түүнийг тойрсон улс төр-бизнесийн бүлэглэлийн дэмжлэгтэйгээр хууль, шүүхийн байгууллагад томилогддог, эргээд өөрсдийг нь томилсон тухайн албан тушаалтан, түүний бүлэглэлийн улс  төр-бизнесийн ашиг сонирхлыг гүйцэлдүүлэхийн тулд үйлчилдэг хараат хууль шүүхийн байгууллага, албан тушаалтны буруу тогтолцоог өөрчилнө.

Шударга ёс алдагдсан улс оронд ард түмэн зовно, хүн ирээдүйдээ итгэхгүй, улс орон хээл хахуулийн “харх”-нд идүүлж, улмаар аюулгүй байдал, тусгаар тогтнол эрсдэлд орно. Тийм улс оронд ямар ч бүтээн байгуулалт өрнөхгүй, иргэддээ ээлтэй төрийн үйлчилгээ бий болохгүй, иргэдийн санаачилга дэмжигдэхгүй, эрүүл саруул бизнесийн орчин бий болохгүй. Иймд бүх шатны шүүгчдийг төр засгийн бүрэн эрхийн эх сурвалж болсон ард түмнээс сонгодог болох нь шүүхийн тогтолцоог шударга болгох тулгуур зарчим мөн. Ард түмнээс тодорхой хугацааны давтамжтайгаар сонгогддог шүүгчид манай улс орны шударга ёсны баталгаа болно.

МАХН “Шударга бол эвтэй, Эвтэй бол хүчтэй” гэсэн зарчмыг үйл ажиллагаандаа тууштай баримтална.

Өнөөдөр Засгийн газар УИХ-аас томилогдож байгаа ч үнэн хэрэгтээ шударга бус сонгуулиар суудал авсан улс төрийн намуудыг хандив өгөх нэрийдлээр хувьчлан авсан улс төр-бизнесийн бүлэглэлээс хэт хамааралтай байдаг учир ард түмэн Засгийн газрыг хянах, сонгуулийн амлалтаа биелүүлэхийг шаардах боломжгүй байна. Засгийн газарт ард түмэн биш харин намуудын доторхи улс төр-бизнесийн бүлэглэлүүд илүү хүчтэй нөлөөлж байна. Ийм Засгийн газар тогтворгүй, томоохон бүтээн байгуулалтыг эхлүүлж чадахгүй, эхлүүлсэн ч дуусгаж чадахгүй, ард түмний эрх ашигт нийцсэн шийдвэр гаргах чадамжгүй байдаг. Ийм буруу тогтолцоог нэн даруй засахгүй бол улс орон хөгжихгүй. Тийм учир Засгийн газар буюу хууль хэрэгжүүлэх эрх мэдлийн байгууллагыг ард түмнээс шууд сонгогдсон Ерөнхийлөгч тэргүүлэх нь ард түмний хараа хяналтан доор хөгжлийн бодлого хэрэгжих зөв тогтолцоо мөн гэж үзэж байна.

Хууль тогтоох байгууллагыг хоёр танхимтай болгож, шүүгчдийг ард түмнээс сонгож, Ерөнхийлөгч Засгийн газрыг толгойлохоор болсон ч тэдгээрийн үйл ажиллагааг иргэдийн ашиг сонирхлын үүднээс хянах, хүний эрх, эрх чөлөө зөрчигдөхөөс хамгаалах шаардлага байх нь ойлгомжтой тул энэхүү эрх мэдлийг хүний эрхийг хамгаалах байгууллага хадгалан хэрэгжүүлэх нь зүйтэй гэж үзэж байна. Хүний эрхийн байгууллагын гишүүнийг мөн адил ард түмэн сонгож байх нь зөв болно.

Түүнчлэн ард түмний татварын мөнгөөр бүрдэж байгаа төсвийн зарцуулалт, төрийн өмчийг захиран зарцуулах ажил шударга ёсонд нийцэж байгаа эсэхийг хянах эрх мэдэл бүхий Үндэсний аудитын хороог ард түмнээс сонгож байгуулна. Ийнхүү хянах эрх мэдлийг засаглалын нэгэн эрх мэдэл болгон хадгалан хэрэгжүүлэх эрх бүхий байгууллагуудыг ард түмний сонголтоор байгуулан ажиллуулах нь төр засгийн байгууллага, албан тушаалтан хариуцлагатай болох зөв шийдэл мөн. 

Засаглалын эрх мэдлийг ингэж Хууль тогтоох, Хууль хэрэгжүүлэх, Шүүх, Хянах гэсэн 4 үндсэн эрх мэдэлд хувиарлан хэрэгжүүлснээр засаглал хувиарлах онол монголын ард түмний эрх ашигт нийцэн Монголын хөрсөнд буун нутагшин хэрэгжих нөхцөл бололцоог бүрдүүлнэ. Ингэснээр улс төрийн намуудад шургалсан улс төр-бизнесийн бүлэглэл бүхий л эрх мэдлийг гартаа атгах бололцоог хумин хязгаарлах учир өнөөдрийн нийгэмд ноёрхож байгаа засаглалын тогтолцооны гажуудал засагдана.

Мөрийн хөтөлбөр хэрэгжих баталгаа

Стратегийн ач холбогдолтой томоохон ордуудыг ашиглахдаа зөвхөн монголын ард түмний дундын өмч болгон түүний нийтлэг эрх ашгийг хангах зорилгод нийцүүлнэ.

Улс орноо хөгжүүлэх хамгийн гол нөөц баялаг бол манай улсын иргэд мөн. Ард түмний дундаас улс орноо хөгжүүлэх чин эрмэлзэлтэй, өөрийн эзэмшсэн мэргэжил, боловсролдоо эзэн болсон, төрийн ажилд хувийн шуналгүй хандах ёс зүйтэй хүмүүсийг шилэн сонгож ажиллуулна. 

Манай улсын газар нутаг өргөн дэлгэр, байгалийн баялаг арвин их бөгөөд хүн ам нь авьяас чадвартай тул дэлхий дахины бусад улс орны нэгэн адил эрчимтэй хөгжих бүрэн бололцоотой гэдгийг ухааран ойлгож, төр засгийн бүрэн эрхийг ард түмэндээ эгүүлэн өгч, ард түмний хүсэл зоригоор улс орноо хөгжүүлэх нь хөгжлийн хамгийн том баталагаа мөн гэж үзэж байна.

МАХН-ын гишүүн, дэмжигч бүр энэхүү Мөрийн хөтөлбөрийг гүн гүнзгий судалж, түмэн олонд сурталчилан таниулж, улмаар ард түмэнтэйгээ хамт хэрэгжүүлэхийн төлөө өөрөөсөө хамаарах бүхнийг хийж, өөрийгөө дайчлан ажиллах ёс суртахууны үүрэгтэйг ухамсарлагтун.

Сайн үйлс дэлгэрэн шударга ёс тогтох болтугай.

Монгол ард түмэн мандтугай.

Монгол Улс цэцэглэн хөгжих болтугай.

2018 оны 2 дугаар сарын 9-ний өдөр.                                                Улаанбаатар хот.

Багш нарын цалинг нь хоёр дахин хасчихсан. Мөнгөний ханш уначихсан гэсэн үг.

Багш нар цалингаа нэмүүлэх эрхтэй юу? 

Багш нарын цалин нэмэх талаар шаардлагын эргэн тойронд янз бүрийн байр суурь байна.
Эерэг сөрөг олон байр суурь байгаагийн дотор МАХН багш нарын ажил хаялт, цалин нэмүүлэх хөдөлгөөний ард байна гэх мэтээр сайлж, муулж байгаа тул өөрийн бодлоо хуваалцахыг хүслээ. Үндэсний статистикийн хорооны албан ёсны эх сурвалжууд болон бусад материалыг ашигласан болно.

Ер нь багш нар хэдэн төгрөгний цалин аваад байгаа юм бэ? 

Монгол Улсын багш нарын дундаж цалин ойролцоогоор 500 мянган төгрөг байна. Долларт шилжүүлбэл нэг сард 200 доллар гэсэн үг. Нэг ажлын өдөрт өдөрт 10 доллар хүрэхгүй. Гэтэл өндөр хөгжилтэй улсууд нэг цагт 10 доллараас буулгахгүй хэмээн хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээ тогтоож байна.

эх сурвалж: http://amc.namem.gov.mn/sanhuu/332togtool.pdf

Үндэсний статитикийн хорооны албан ёсны мэдээллээс үзвэл монгол улсын хэмжээнд дундаж цалин 959100 төгрөг буюу ойролцоогоор нэг сая төгрөгт хүрчээ.

эх сурвалж: http://ikon.mn/n/118u

Энд нийтэлсэнээс үзвэл "Ажиллагчдын сарын дундаж цалинг эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллаар авч үзвэл, уул уурхай, олборлолтын салбарт ажиллагчдын сарын дундаж цалин хамгийн их буюу 2 сая 481.2 мянган төгрөг, харин урлаг, үзвэр, тоглоом наадмын салбарынх хамгийн бага буюу 600.6 мянган төгрөг байна. " гэж үндэсний статитистикийн хороо үзжээ. Тэгвэл багш нарын дундаж цалин 500 мянган төгрөг байгаа нь хамгийн бага цалингаас даруй 100 мянган төгрөгөөр доогуур тогтоогджээ. 

Тэр байтугай хуулиар тогтоосон ажилласан албан тушаалын нэмэгдэл, цалингийн шатлал ахиулахыг нь сайд нь тушаалаараа хориглосон байх юм. 

Түүнчлэн үндэсний статистикийн хорооны веб хуудаснаас үзхэд хамгийн энгийн ажил хийж буй хүмүүсийн цалин 648,000 төгрөг байгаа юм байна. хамгийн энгийн ажил мэргэжил гэдэг нь дээд болон тусгай мэргэжил эзэмшээгүй зөөгч, угаагч, цэвэрлэгч үйлчлэгч нарыг нэрлэдэг нэршил гэж ойлгож болно. 

эх сурвалж: https://www.nso.mn/content/1543#.WgO_hvl9600

Багш нар ядуу байна уу? 

Ядуурлын статистикт туйлын (абсолют), харьцангуй гэсэн үндсэн хоёр ойлголт давамгайлдаг. Туйлын (абсолют) ядуу гэж амьжиргааны наад захын зайлшгүй хэрэглээнээс доогуур хэрэглээтэй хүн амыг хэлнэ. Харьцангуй ядуу гэж тухайн хүн өөрийн хэрэгцээгээ хэрхэн үнэлж, бусадтай харьцуулж байгаагаар буюу хэрэгцээгээ өөрийн нөөц боломжтойгоо уялдуулан харьцуулж гаргасан дүгнэлтээр ядуу гэж тодорхойлж байгааг хэлнэ.

эх сурвалж: http://web.nso.mn/AAZMS/assets/uploads/files/88154-23_Yaduural.pdf

Манай улсын багш нар туйлын ойлголтоор ядуу, Харьцангуй ойлголтоор нэн ядуу гэж үзэж болохоор болжээ. Багшийн гэр бүлийн орлогыг гэр бүлийн гишүүдийн тоонд харьцуулбал туйлын ядууралд хүрснийг тооцож болно. Харин 4 жил дээд боловсрол эзэмшчихээд, ардын хүүхдийг эрдэм мэдлэгтэй болгохын төлөө зүтгэж зүтгэж боловсрол эзэмшээгүй, эзэмших шаардлагагүй энгийн ажил мэргэжил /дээр дурдсанчлан цэвэрлэгч, үйлчлэгч, угаагч г.м/ бүхий хүмүүсээс бага цалин авна гэдэг бол харьцангуй ядуурлын хэмжээсээр бол бол нэн ядуу гэдэг бүлэгт шууд багтана.

Миний бие Эрдэнэт хотод ажиллах явцад зарим багш нартай уулзаж ярилцахад багшийн цалин хаанаа ч хүрэхгүй байгаагаа хэлээд ГОК-ийн ажилчидийн цалинтай өөрсдийгөө харьцуулж байсан юм. Энэ нь нь шударга ёсны хийгээд, учир зүйн хувьд бодитой асуудал юм. Нэг аймагт нэг ижил дээд боловсролтой хэрнээ тэс ондоо цалин авч буй хүмүүсийн хувьд "чирэгдэнэ" гэдэг үзэгдэл бодит асуудал болж байгаа юм. Байрны үнэ, түрээс, бусад юмны үнэ ханш, хэрэглээний барааны үнэ, чанар нь өндөр цалинтай хүмүүст бага цалинтай хэсэг нь чирэгдэж, харьцангуй ядуурлын түвшингээр бол нэн ядуу хэмээх мэдрэмж, бодит байдал болжээ.

Миний байр суурь бол: Багш нарын цалинг даруй наад зах нь хоёр дахин нэмэх ёстой.

Аль ч улс оронд дээд боловсролтой багш нарын цалин нь дундаж цалингийн илэрхийлэл болдог. Тухайн орны багш нарын цалинг асуухад л тэр улсын дундаж цалингийн хэмжээг мэдэж болноо гэсэн үг. Гэтэл манай улс багш нараа хэтэрхий дорд үзэж дундажаас даруй хоёр дахин бага цалин өгч буй нь доромжлол, гутамшиг, ирээдүйгээ үл хайхарсан байдал мөн.

Бид хөгжлийн тухай олон онол номлол ярьдаг. Боловсролын салбарт ач холбогдол өгдөггүй улс орон хөгжих дэвших тухай яриад ч хэрэггүй. Хэрвээ шийдвэр гаргачид ерөнхий боловсролд ач холбогдол төдийлөн өгдөггүй юм бол үр хүүхдээ хаана сургаж байна? хэдий хэрийн хөрөнгө зарж байна гэдгийг бодоод үз дээ. МАН, АН-ийн дарга нар, УИХ-ын гишүүд, сайд нар бүгд өөрсдийн хүүхдийг хамгийн өндөр төлбөртэй хувийн гадаад дотоодын сургуульд сургаж байгаа нь нууц биш. Яагаад өөрийн хүүхдийн боловсролд тэгж их анхаарч байж ардын хүүхдүүдийг /тэдний багш нарыг/алаг үзээд байгаа юм?

Эсвэл МАН,АН буюу олиграхи бүлэглэлүүд боловсролын салбарыг цалин хөлсөөр нь хавчин, багш нарыг нь дайжуулж, цагаачлуулж, сэтгэлийг нь хөргөн, цөхрөөн байж ардын хүүхэд, албан тушаалтны хүүхэд гэсэн хоёр нийгмийн бүлэг үүсгэх гээд байгаа юм уу? Өнөөдөр дарга цэрэг хийж буй хэдхэн зуун гэр бүлүүд л, тэдний үр сад л хойшдоо манай улсыг авч явах, тэд л илүү өндөр боловсролтой байж үе дамжин энэ улс орны эзэн суух гээд байгаа юм уу?

Хувийн сургуулиуд сайн багш нарыг нь эд, мөнгө, цалин хангамжаар үнэ цохин авсаар, адаг сүүлдээ ардын хүүхдийн сургуульд багшлах багш ч олдохоо байх тийм үр дүнг хүсээд байгаа юм уу?

Тийм байж болохгүй, тийм байлгах ч үгүй. МАХН хэзээ ч хүлээн зөвшөөрөхгүй. Бид Шинэ дээд үндсэн хуулийн төсөлдөө боловсрол, тэр бүү хэл дээд боловсрол эзэмших нь хүн бүийн үүрэг. Нэгэнт хүн бүрийн үүрэг учраас төр иргэнээ сурах боловсрох бүх бололцоог нь хангаж төрөөс зардлыг нь даана гэж оруулсан байгаа.

Бид дэлхийн өндөр хөгжилтэй улсуудын эгнээнд орохыг гол зорилго болгох тул боловсролыг хамгийн чухал хүчин зүйл хэмээн үзэж, монголын бүх залуучууд дээд бололвсрол, тодорхой мэргэжил эзэмшиж байж тэрхүү зорилтод хүрнэ гэж үзэж байгаа.

МАХН багш нарын шаардлагыг дэмжиж байгаа юу? Ард нь байгаа юу? 

Тиймээ. МАХН багш нарын ажил шаардлагыг дэмжиж байгаа, 200 хувь дэмжинэ. Багш нараа зоригжуулна. МАХН төр засгийн эрх мэдэлд хүрсэн цагтаа багш нараа тултал нь дэмжинэ. Өөр арга байхгүй. Социал демократ нам угаасаа тийм байдаг, байх ч болно.

Цалин нэмэгдэхээр эрээний барааг авна, инфляци өснө? 

Зарим хүмүүс тэгж мохоох гэж оролдож байгаа. Тэгвэл нэг л зүйл хэлье. Багш нарын цалин нэмэгдвэл багш нар банкинд, дэлгүүрт, бусаддаа тавьсан өрөө төлнө. Тэр дэлгүүр, банк, талх, махны худалдаачид чинь бас л монголчууд юм шүү дээ. Эрээнээс бараа аваа л биз. Авахгүй гээд шалдан явах юм уу. Ямар 10 саяын цалинтай дарга нар шиг дэлхийн брендэд мөнгөө үрэх биш.

Ер нь цаашдаа үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих хэрэгтэй. Үндэсний үйлдвэрлэл өсхөд юу хэрэгтэй юм бэ? Эрэлт шүү дээ. Эрэлт гэж юу юм бэ? Худалдан авах чадвартай хэрэгцээ гэж хэлдэг. Худалдан авах чадваргүй цалингийн систем нь өөрөө үнэ ханшийг унагаж, инфляцаас илүү аюултай дефляци гэх үзэгдлийг бий болгодог.

Тарьсан төмс ногоогоо нэг килограммыг нь 1000 төгрөгөөр борлуулна гэж тооцоод банкнаас зээл авсан тариачин намар ногоогоо зарах болсон 500 төгрөгөөр зарах хэмжээнд үнэ хан нь унавал яах билээ? Дампуурна биз дээ. Үүнийг л дефляци гэж хэлээд байгаа юм. Тиймээс зохих хэмжээний инфляци эрүүл үзэгдэл, байх ёстой зүйл. 1000 төгрөгөөр борлуулна гэж тооцсон ногооны үнэ 10 хувийн инфляцийн нөлөөгөөр 1100 төгрөгөөр  зарагдахаар үнэ нь өссөн байх нь илүү ашигтай биз дээ. Учир нь банкны хүү, гэрээ тогтмол, үнэ ханш унасан ч, өссөн ч цаасан дээр бичсэнээрээ тогтмол байдаг зүйл.  Инфляци өслөө гээд банк хүүгээ, зээлийн хэмжээгээ нэмэгдүүлдэггүй юм.

Эцэст нь 

Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатрын Твитерт тавьсан графикийг үзүүлье. Хар өнгийн зураас нь долларын ханшийн өсөлтийг илтгэж байна. Эдийн засаг хэвийн удирдлагатай байгаа үед ам.долларын ханш өсөх үед инфляци дагаад өсдөг. Доллар өсөх үед үнэ ханш өснө гэдгийг бүгд л мэддэг биз дээ? Гэтэл сүүлийн 7 жилд юу болж вэ? доллар өссөн ч цалин, инфляци хоёр өсөөгүй байна. Өнгөц хархад инфляци өсөөгүй нь сайн мэт харагдаж болно. Гэтэл ердөө л төрийн албан хаагчдын цалинг нэмэхгүй байх харгис аргаар инфляцийг тогтоон барьжээ. Энэ нь үндэсний үйлдвэрүүд дампуурч, олон аж ахуйн нэгж үүд хаалгаа барьсны жинхэнэ шалтгаан мөн. Ам долларын ханшны хар зураас, жилийн инфляцийн хөх ягаан зураасны хоорондох зай бол дампуурсан хүмүүс, аж ахуйн тоотой бараг л тэнцэнэ.

Энгийнээр хэлбэл 2009 онд 400 долларын цалинтай байсан багш нар өнөөдөр 200 доллар авдаг болжээ л гэсэн үг. Цалин нэмэхгүй юм аа гэхэд ингэж хоёр дахин хасч хаячихаад төсөвт мөнгө байхгүй гэж хэлэх эрх төрд байхгүй. Ялангуяа МАН-д байхгүй.

 2016 оны сонгуулиар МАН "өрхийн дундаж орлогыг хоёр дахин нэмэгдүүлнэ" гэж амалсан. Багш нар бол та нарт итгэж сонгосон өлөн өрх айлуудын тооноос хасагдчихаагүй юм бол энэ амлалтаа нэн даруй биелүүл. 2020 оны сонгуулийн өмнө нэмсэн царайлж дахин хууран мэхлэх хэрэггүй.

Эх сурвалж: http://www.nam.mn/a/310

Дундаж цалин сая төгрөг байна. Дундаж цалин 1 сая байхад багш нар 500 мянгыг авч байна гэдэг бол дарга нар дэндүү өндөр цалин авч байна гэсэн үг. Энэ цалингаа буулга, багш нарын цалинг нэм. Ингэвэл багш нарт 1 сая төгрөгийн цалин өгөх цалингийн сан бэлэн байна. Төрийн илүү дутуу зардлаа тана, хэмнэ. Тэгээд дундаж цалинг 2 сая төгрөгт хүргэх хэмжээний төсөв одоо ч байна.

МАХН 2020 онд ялна. Ялсан дороо цалин тэтгэвэрийг нэмнэ. Дан ганц багш гэлтгүй бүх монголчуудын цалин орлогыг хангалттай нэмэгдүүлнэ. Эд чадахгүй бол бид чадна.

ЖАРГАЛЫН НАЙМАН ХОТ

Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Э.Эрдэнэжамъянгийн 

МАХН-ын 2 дугаар Их чуулганд сонордуулсан илтгэл

Улаанбаатар хот, 2018 он

Эрхэм журмын нөхдөө!

МАХН-ын 2 дугаар их чуулганы төлөөлөгчид, хүндэт зочид, хатагтай ноёдоо

20 дугаар зууны тусгаар тогтнол, социализмийн бүтээн байгуултыг хийж бүтээсэн, Улаанбаатар, Эрдэнэт, Дархан зэрэг олон хот, тосгоныг байгуулж, Монгол хүнийг сансарт нисгэж, бүх иргэдээ бүрэн боловсролтой болгож, иргэн бүр нь ажилтай, их дээд сургуулийн төлбөрийг төрөөс даадаг, тэр бүү хэл дотоодод ч, гадаадад ч цалинтай сургадаг байсан БНМАУ-ыг цогцлоон хөгжүүлсэн МАХН-ын гишүүд, ахмадууддаа энэ сайхан өдрийн мэндийг хүргэе. Та бүхэн төрөөс иргэддээ орон сууц үнэгүй өгдөг байсан, иргэдийнхээ эрүүл мэндийг сайжруулж, үнэ төлбөргүй эмчилж чаддаг байсан, хүнд хэцүү дайны жилүүдэд ч урваж ухарч, буцаж байгаагүй эх орончид билээ.

Мянганы замыг барьж, их бүтээн байгуулалтын үнэ өртөг их өрийг дарж, энхийг сахиулах үйлсэд оролцон эх орноо дэлхийн хэмжээнд гаргаж, МАХН-аа шинэчлэн байгуулсан МАХН-ын шинэ үеийн гишүүд, эх орончид оо. Байгалийн баялагийг харийнханд хуйвалдан өгөхгүй гэж, эдийн засгийн тусгаар тогтнолоо бататган бэхжүүлхийн төлөө тэмцэн өвгөдөөс өвлөгдсөн эх орноо хойч үедээ бүрэн бүтэн өгөхийн төлөө тэмцэгч эх орончид оо та бүхнийхээ үйлсийг ерөөж, 2 дугаар Их чуулганы үйл ажиллагаанд тань өндөр амжилт хүсье.

МАХН-ын Их чуулганы харалдаанаар бид өчигдөр намынхаа үндсэн мөрийн хөтөлбөрийг баталсан билээ. 2012, 2016 оны УИХ-ын сонгууль, 2013, 2017 оны МУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн мөрийн хөтөлбөр, Дээд хуулийн төслийг ард түмнээр хэлэлцүүлсэн аяны үр дүнд МАХН-ын үндсэн мөрийн хөтөлбөр шинэчлэгдэн батлагдсан юм.  МАХН-ын мөрийн хөтөлбөрийн нэг чухал зорилт нь Жаргалын найман хотыг байгуулах замаар 21 дүгээр зууны их бүтээн байгуулалтыг байгуулах төлөлөгөө юм.

Мэдээж ард түмэн, сонгогчид, МАХН-ын дэмжигчид гишүүд маань яагаад жаргалын найман хотыг барих ёстой гэж? Яагаад их бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэх ёстой вэ гэсэн асуултыг зүй ёсоор тавих биз ээ. Үүний хариултыг буюу жаргалын найман хотын тухай өнөөдрийн хэлэлцүүлгийг эхлүүлэн өрнүүлж байна. Энэхүү илтгэл маань гурван хэсгээс бүрдэнэ.

Нэгдүгээрт:               Жаргалын найм ан хот байгуулах үндэслэл шалтгаан

Хоёрдугаарт:           Жаргалын найман хотын нэг Дорнот аймагт байгуулагдах Эрүүл мэндийн чөлөөт бүс, шинэ хотын тухай

Гуравдугаар:            Жаргалын найман хотыг байгуулах зорилтыг хэрэгжүүлхэд МАХН, түүний гишүүд юу хийх вэ гэдгийг хөндөн илтгэе.

Нэг. Жаргалын найман хот байгуулах үндэслэл шалтгаан

Манай улсын дундаж цалин 960 мянган төгрөг. Багш нарын дундаж цалин 500 мянган төгрөг. Ажлын байр хүрэлцээгүй, байгаа ажлын байр нь тогтворгүй, улирлын чанартай байгаагаас ядуу буурай улс хэмээн тооцогдож, нийтээрээ нэн ядуу, өдрөөс өдөрт өр ширэнд баригдан зовж зүдэрсээр байна. Хүний дайтай цалин орлоготой болохын төлөө гадаадын улс оронд түр, бүр хугацаагаар цагаачлан царайчлан амьдарч байна. Залуу хүмүүсийн ойрын мөрөөдөл нь гадаадад гаръя, виз гаргуулъя гэх бодол болжээ. Нэгэн жиргээч бүсгүй “Цалингаас зээл, байр, сөх, утас, интернет, жижиг өрнүүдээ өгөөл гар дээр цэвэр нулимс л үлдэхийм даа” гэж бичжээ. Бид ингэж амьдармааргүй байнаа. Иргэдээ ингэж амьдруулмааргүй байна аа. Гэж жиргэсэн нь товчхондоо өнөөдрийн монгодын дундаж амьдралтай хүмүүсийн амьдралын нөхцлийг харуулж байна.

Хүний дайтай цалин өгөхүйц бизнесийн таатай орчин бүрдүүлж огт чадахгүй байна. Арга ядсан бизнес эрхлэгчид нь “ажил хийх нь амиа хорлосонтой адилхан болж” гэж ярьцгааж байна. Бизнесийн таатай орчин гэж татвар нэмэх хасах тухай, тусгай зөвшөөрөл өгөх өгөхгүйн тухай, эсвэл мэргэжлийн хяналт торгох торгохгүйн тухай асуудал огт биш ээ. Төмс тарьж, мал малласан ч, барилга барьж, ресторан нээсэн ч борлуулалт байхгүй, зах зээл байхгүй гэдэг нэг л том хүчин зүйл бизнесменүүдийн зүрхийг үхүүлж, мөрөөдлийг нь булшилж байна. Монгол Улсын хувьд хамгийн “том найдвартай худалдан авагч” нь төр учраас төрд орох, төрийн зарласан тендерт орж ялахын төлөө хахууль өгөх, тэр тендерийг зохицуулж авлига авах гэсэн чөтгөрийн тойрогт улс орноо сүйдлэн бужигнаж байгаа нь “Одтой тэнгэр орчиж Олон улс байлдаж Орондоо унтах завгvй Олзлон булаалдаж байв” гэж Нууц товчоонд өгүүлснийг санагдуулна. .

Манай төр засаг иргэдийнхээ бизнес эрхлэх чадвар, чадавхийг чиглүүлэн хөгжүүлж, тэдэндээ боломж олгож чадахгүй байна. Бизнесийн таатай орчин гэдэг бол төр нь иргэддээ бизнес эрхлэх шинэ шинэ боломжийг нээж өгөх тухай асуудал юм. Шинээр зах зээлийн бололцоог гаргаж өгөх тухай, техник технологийг олж ирэх, бүтээмж нэмэх, технологийг хөгжүүлэхийг хөхиүлэн дэмжих тухай яригдаж байвал бизнесийн орчин ярьж байна гэж ойлгох хэрэгтэй.

Манай улсын хүн амын тэн хагас нь Улаанбаатар хотод амьдарч, ажиллаж байна. Утаатай, угаартай, тоостой шороотой, бөглөрөлтэй, шигүү шавсан энэ хотын эдийн засаг нь хөгжсөн юм байхгүй гэж хэлж болно. Улаанбаатрын асуудал нь улсын асуудал мөн. Улсын асуудал мөн юм бол улсын хэмжээний төлөвлөлт, алсыг харсан бодлогын хүрээнд Улаанбаатарын асуудлыг шийдэх ёстой.

Гэтэл өнөөдрийн эрх баригчид асуудлыг шийдэхдээ асуудлыг үүсгэж байгаа шалтгааныг арилгахгүйгээр илэрч байгаа шинж тэмдэгийг нь шийдэх гэж оролдсоор байгаа  нь буруу юм. Шарилжийг устгахдаа дээд цэцэг навчыг нь тайрч, зулгаагаад нэмэр болохгүй. Үндэс нь байгаа цагт маргааш нь ургаад л гараад ирнэ биз дээ. Шарилжны үндэсийг нь тасалж, хөрсийг нь цэвэрлэж, өөр бусад ургамал ургах нөхцлийг бүрдүүлж байж шарилжнаас сална. Үүний нэгэн адил улс орны, Улаанбаатрын асуудлыг шийдэхдээ уг уг асуудлын үндэсийг нь олж шийдэх ёстой.

Монголчууд сайн сайхан амьдралыг хүсч, мөрөөдөж байна. Утаа тоосгүй эрүүл орчинд, орчин үеийн тохилог хотод, аз жаргалтай амьдрахыг хүсч байна. Гадаадад биш эх орондоо өндөр цалин хөлстэй ажил хийж, эх орноо хөгжүүлмээр байна. Харь гүрний хуулийг зөрчин, гэр бүлээсээ холдон харламаргүй байна. Эх орныхоо их бүтээн байгуулалтын нүргээнд, хань ижлийнхээ дэргэд наранд шарагдаж, борломоор байна. Дэлхийн хаана ч шагшигдан магтагддаг хөдөлмөрч ард түмэнд гагцхүү төр засгийн зөв бодлого, эдийн засгийн эрх чөлөө, хийх бүтээх боломжийг олгох шаардлагатай байгаа юм.

Эдгээр үндэслэл шалтгааныг дэлгэрүүлэн үүнээс ч олон шалтгааныг тоочиж болох боловч илтгэлийн цагт багтаан дараагийн хэсэгтээ шилжие.

Жаргалын найман хот

Их бүтээн байгуулалтын санааг бид 2016 оны УИХ-ын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөртөө анхлан дэвшүүлсэн. Монгол Улс нэг хүнд ногдох газар нутгаар дэлхийд нэгт жагсдаг. Монголын 3 сая иргэн, өлгийтэй хүүхдийг оролцуулаад нэг хүнд уртаашаа 1 км, өргөөшөө 500 метр газар оногдож байна. “Хөдөө тал минь малаар дүүрэн. Хөвч ой минь ангаар бүрэн. Хөрсөн доор нь эрднээр арвин. Хүний хэрэгцээ цөм багтсан. Яндаж болдоггүй далай шиг. Яасан баян нутагт  Ямар их хувь заяагаар. Бид нар эзэн нь болж төрөө вэ гэж дуулдаг ард түмэн бид ганцхан том хотод хүн амын тал хувь нь чихэлдэн цухалдан амьдрах нь зөвхөн төр засгийн бодлогын алдаа юм. Тиймээс Жаргалын найман хот байгуулах замаар 21 дүгээр зууны их бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэхийг МАХН мөрийн хөтөлбөртөө тусган тунхаглаж байгаа юм.

Жаргалын найман хот нь тус бүртээ байгалын баялаг, эдийн засаг, газар зүйн байршил зэргийг онцлогийг харгалзсан хөгжлийн өөр өөр төлөвлөлттэй, ард түмэндээ төрийн үйлчилгээ, зах зээл, дэд бүтэцийг ойртуулсан жигд тархсан байршилтай байх шаардлагатай. Энэ хотуудад орчин үеийн үйлдвэр завод, эмнэлэг сургууль, аялал жуулчлалын үзвэр үйлчилгээ бүгд цогцоор төлөвлөгдөнө. Эдгээр хотууд утаагүй, түгжрэлгүй, ядууралгүй, хүнд сурталгүй хотууд байх бөгөөд монгол мөрөөдлийг хэрэгжүүлэх гол цэгүүд болох юм.

Монгол мөрөөдөл гэдэг нь МАХН-ын мөрийн хөтөлбөрт туссан зорилтууд хэрэгжсэн байхыг ойлгоно. Тухайлбал дэлхийд хүний хөгжил, эдийн засгийн хүчин чадлаараа дэлхийн улс орнуудын түвшинд эхний 30 улсын хэмжээнд хүрэхүйц индекс бүхий улс болно. МАХН-ын мөрийн хөтөлбөрт дээд мэргэжилтэй хүний дундаж цалин 5 сая төгрөг болно. Дундаж тэтгэвэрийг 1,5 сая төгрөгөөр тогтооно гэж зорилт дэвшүүлсэн. Эрүүл мэндийн үйлчилгээ Англи улс лугаа, эсхүл МАХН-ын удирдаж байсан 1990 оноос өмнөх үе шиг үнэ төлбөргүй болох. Дээд боловсролыг Герман болон европын улсууд шиг, эсхүл 1990 оноос өмнөх манай улсын жишгээр төр засгаас хариуцан даадаг. Сингапур, Индонез, Бразил зэрэг улсын жишгээр эсхүл 1990 оноос өмнөх монгол улс шиг төрийн сууцны сангаас хүн бүр орон сууцаар хангагдсан, дундаж наслалтыг өнөөдрийн хэмжээнээс 10 насаар нэмэгдүүлсэн, утаагүй, түгжрэлгүй хотуудад амьдардаг, хийсэн бараа бүтээгдэхүүн нь дотоодын болон гадаадын зах зээлд баараггүй борлогддог бизнесийн орчинтой улс болох ёстой. Ажлын байр, Орон сууц, эрүүл мэндийн үйлчилгээ, боловсролын тогтолцоог шийдсэн цагт бид дэлхийн бусад улстай хөл нийлүүлэн хөгжиж байна гэж ам бардам хэлнэ.

Ийм зорилтыг шийдэхдээ одоо байгаа бэрхшээлүүдийн шинж тэмдэгийг нь аргалах замаар, арай ядан шийдэх гэж оролдох бус харин илүү том, илүү алсыг харсан, ирээдүйтэй зорилтыг тавьж байж шийдэж чадах юм. Орчин үеийн шинжлэх ухааныг хөгжүүлсэн, инновацийг шингээсэн, бүтээмж өндөртэй үйлдвэрүүд, хөдөө аж ахуйн салбарын хөгжлийг хөгжүүлэх нь МАХН-ын мөрийн хөтөлбөрийн гол арга зам билээ. Эдгээрийг хэрэгжүүлэхдээ улс орныхоо ирээдүйг харсан байдлаар шийдье гэж бодож байна. Дорнод, Хэнтий, Дархан, Орхон, Өвөрхангай, Завхан, Хөвсгөл, Ховд аймгуудад эдгээр найман хотыг барьж байгуулна хэмээн тусгасан. Хүн арддаа хүрч үйлчлэх, цаг агаар байгаль цаг уурын хувьд иргэддээ ээлтэй хот байгуулах, түүхэн ач холбогдол зэрэг шалгуураар өнөөдөр эдгээр аймгуудыг сонгосон бөгөөд хэрэгжүүлэх явцад өөрчлөгдөхийг үгүйсгэхгүй. Тухайлбал Таван толгой, Оюу толгой зэрэг бүтээн байгуулалт өрнөсөн томоохон ордуудаа түшиглэн хот байгуулах тухай саналыг Өмнөговь аймгийн МАХН-аас удаа дараа гаргаж, шаардаж байгаа билээ.

Эдгээр хотуудаас өнөөдрийн Их хуралд нэг хотыг онцлон жишээ болгож, төсөөлж төлөвлөж байгаагаа та бүхэнтэй хуваалцая.

Хоёр: Дорнот аймагт байгуулагдах Эрүүл мэндийн чөлөөт бүс, шинэ хотын тухай

Энэ бол Бурхант уул, Халх нөмрөгийн дархан цаазат газар, үзэсгэлэн Буйр нуур, нүд алдам уудам Мэнэнгийн тал, үржил шимт хөрс, түүхт Халх гол, хувьсгалчдын өлгий гэдгээрээ алдартай Дорнот аймагт байгуулагдах Эрүүл мэндийн чөлөөт бүсийн тухай юм. 

Эрүүл мэндийн аялал жуулчлал гэдэг шинэ тутам ойлголт бий болж дэлхий нийтээр өөр өөрийн улсын эрүүл мэндийн үйлчилгээг экспортлохоор өрсөлдөж байна. Зарим улсын аялал жуулчлалын хамгийн гол стратеги нь үүнд чиглэж байна. Гэхдээ улс бүрийн анагаах ухааны хөгжил өөр өөр түвшинд байх бөгөөд хөгжүүлсэн, амжилт олсон салбар чиглэлүүд нь ялгаатай байна. Анагаах ухааны хөгжлөөр дэлхийд тэргүүлж, шинжлэх ухааны ололт амжилтаа экспортын гол чиглэлүүдээ оруулж байгаа эдгээр болон бусад улсууд гадаадын эмнэлэгийг өөрийн улсад нээхэд хатуу ханддаг боловч, өөрийн орны эмнэлэгийн үйлчилгээг экспортлохыг хүсдэг нь энэхүү хотыг байгуулах гол үндэслэл юм.

ОХУ, БНХАУ, Япон, БНСУ зэрэг бидний хөрш болон зэргэлдээ улсууд бол дэлхийд эрүүл мэндийн шинжлэх ухаанаар тэргүүлж байгаа улсууд мөн. Гэхдээ орос эмнэлэг японд байгуулагдах, япон эмнэлэг солонгост байгуулагдах, солонгос эмнэлэг орост байгуулагдах боломж маш бага. Нэгэн зэрэг нэг хотод байгуулагдах бололцоо бүр байхгүй гэж хэлж болно. Тухайн улсын стандартыг хангах, эмч нартаа тусгай зөвшөөрөл авах гэх мэтийн олон хүнд сурталын хориг саадыг бодож үзээрэй.

Түүнчлэн дээрх болон бусад улсын иргэд өөр хоорондоо зорчихдоо визийн хязгаарлалттай байдаг. Тиймээс эмчлүүлэх хүсэлтэй иргэдэд хүссэн улс орных нь эмнэлгийн оношилгоо эмчилгээ байдаг, Эрүүл мэндийн чөлөөт бүсийг байгуулбал манай улс эрүүл мэндийн аялал жуулчлалын салбарт хүчтэй байр суурь эзлэх боломж байгаа юм. Дэлхийн өнцөг булан бүрээс эрүүл мэндийн чөлөөт бүсэд байгаа олон улсын эрүүл мэнд эмнэлэгийн байгууллагаар чөлөөтэй үйлчлүүлэх боломжийг олгож, манай улсын эрүүл мэндийн үйлчилгээний чадавхи, үндэсний үйлдвэрлэгчийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний зах зээлийг тэлж, холын зах зээлийг ойртуулах нь энэ хотын стратегийн зорилт юм.

Нэг үгээр хэлбэл эрүүл байхыг хүсч, өвчин эмгэгээ анагаая, оношлуулъя, орчин үеийн оношилгоонд хамрагдахыг хүссэн хүн бүрт олон улсын түвшний олон улсын эмнэлэгтэй мөртлөө, аятай таатай цаг агаар бүхий, аялал жуулчлалын таатай орчинг бүрдүүлсэн хотыг санал болгоё. Хэн ч гэсэн эрүүл мэндээ анхаарангаа аятайхан газар амрах, хамт яваа, хань бараа нь үзэж харах юмтай хотод очиж эмчлүүлэх нь таатай биш гэж үү? Цаг агаарын хувьд монголоос урагшаа хэт халуун учир манай сэрүүн бүсийн цаг агаар эм гэсэн үг. Нян бактери үржих, халдахаас авхуулаад халуун орны эмнэлэг буудлуудад эйр кондишн, түүнээс үүдэх харшил ханиад зэрэг асуудлаа шийдэж чадахгүй байгаа нөхцөлд Монгол оронд ирж хэвтэн эмчлүүлэх нь юу юунаас илүү байгалын давуу тал мөн.  

Дэлхийд анхны эрүүл мэндийн үйлчилгээнд ээлтэй хотыг анхлан байгуулах санааг дэлхийд шинээр байгуулагдаж байгаа хотын стандартаар дэмжиж өгнө. Наад зах нь утаа, агаарын бохирдол үүсгэдэг нэг ч үйлдвэр тэр бүсэд байгуулагдахгүй байх, онгоц, галт тэрэг, авто зам нь эрүүл мэндийн үйлчилгээнд ээлтэй байхаас эхэлнэ.

Монголын цэвэр байгаль, тэр дундаа Дорнот аймгийн байгаль цаг уурын нөхцөл  нь эрүүл мэндийн хот байгуулах бурханаас заяасан өгөгдөл юм. Тэнд уул ус, нуур нь байна, халуун хүйтэн рашаан байна, хойд талаасаа хүчилтөрөгчийн эх ундарга болсон сибирийн  өтгөн ойгоор хүрээлэгдсэн байна. Мэнэнгийн тал нутаг, байгалын үзэсгэлэнт Халх нөмрөгийг сав газар, түүхэн дурсгалт газрууд, дэлхийд томоохонд тооцогдох бурхантай уул гэх мэтээр жуулчдыг татах байгалын тогтоц цөм бүрджээ.  

Дорнот аймаг ОХУ, БНХАУ-тай шууд хиллэж, Япон, БНСУ зэрэг улсаас онгоцоор 30 минут нисэх төдий ойрхон байна. Хил залгаа Манжуурын бүс нутаг нь худалдаа  ба аялал жуулчлалын салбарт үсрэнгүй хөгжиж, жилд хэдэн арван сая жуулчин зочилж байна. Хамгийн их жуулчинг, хамгийн бага замын зардлаар ирүүлж болох бүс нутаг бол яахын аргагүй Дорнот аймаг мөн. Төмөр зам, авто зам хил дээр бэлэн.

Их түүхээ эргэн харвал Хархорин хотод Будда, христ, лал, бөө шүтлэгтэй хүмүүс сүм хийдээ барьж, нэгэн дор эв найрамдалтай оршин байсан тухай тухайн үедээ үлгэр домог мэт гайхагдан бичигдэж, Монголын энх тайван гэж нэрлэгдэж байсан билээ. Бидний үед даян дэлхийн хамгийн сайн эмнэлэгүүдийг нэгэн хотод цуглуулж чадсан эрүүл мэндийн чөлөөт бүсийг бүтээн байгуулж чадна гэдэгт итгэлтэй байна.

Дахин сануулахад ийм хотыг барих байгуулах бүрэн боломжтой.  Анагаах ухаан өндөр хөгжсөн улсууд эмнэлэг, эмчилгээ, эмчийн эрхийг хүртэл стандартчилж, хатуу шаардлага тавьж, дүрэм журмаа хуульчилсан байдаг учраас бусад оронд гадаадын эмнэлэгийн салбарыг байгуулах боломж бараг байдаггүй. Манай улсад ч гадаадын эмнэлэгүүд зөвхөн төлөөлөгчийн газар нээх эрхтэй ба шууд эмчлэх, оношлох боломж байдаггүй юм.

Монгол хүний эрүүл мэндээ сайжруулахад асар их нөлөө үзүүлэх хот босно. Эрүүл мэндийн чөлөөт бүсэд байгуулагдах олон улсын анагаах ухааны сургуульд монголын эмч нараа бэлтгэж, дадлагажуулах замаар улсынхаа эрүүл мэндийн салбарыг шинэ шатанд гаргах болно. Хийсч ирсэн өвчин зовлонгоо эмчлүүлэх гэж замын зардал, эмнэлэгийн өндөр үнэ, визний бэрхшээлийг даван туулж буй зовж буй иргэдийнхээ зовлонг ч хөнгөлж өгнө шүү дээ.

Эрүүл мэндээс гадна ямар ашигтай вэ?

Эрүүл мэндийн чөлөөт бүсийн хүчин чадлыг жилд 10 сая хүн ирэх, эмчлүүлэх, жуулчлахаар тооцон төлөвлөж байна. Нэг хүн дундажаар аялаж байгаа бол 1-3 хоног, эмчлүүлж байгаа бол 3-30 хоног байна гэж гэж төсөөлж байна. Дундажаар 5 хоног гэж тооцвол бидэнд 50 сая ор хоногийн хэрэгцээ байна. Энэ хэрэгцээг хангахын тулд 3-5 одтой, том жижиг олон янзын буудал 50 ширхэгийг барих хэрэгтэй болно. Нэг буудал нь хоёр ортой 500 өрөөтэй зочид байхаар төсөөлж болно. Зочид буудлын төлбөрийг 30 ам.доллараар тооцвол 10 сая хүн 5 хоноход дунджаар зөвхөн зочид буудлын орлого 1,5 тэрбум ам.доллар хүрнэ. Хоол хүнсэндээ дунджаар 30 ам доллар гэж тооцвол бас л 1,5 тэрбум ам доллар олох боломж байна. 

Хоол хүнс зочид буудлаас гадна аялал жуулчалын бизнесийн бусад орлого үзвэр үйлчилгээ, эм, эмнэлэгийн төлбөр, ложистик, дурсгалын болон бусад бараа бүтээгдэхүүн дэлгүүрийн орлого, магадгүй  казиногийн орлого гээд тооцоод байвал лавтайяаа 10 тэрбум ам.долларын орлогыг олох бололцоог энэ хот нээж өгнө. Хоол хүнсний гол орц болох мах сүү, гурил, ус ундаа хүнсний ногоо бизнес эрхлэгчидэд гэхэд жил бүр наад зах нь 1 тэрбум ам.долларын  зах зээл шинээр нээгдэнэ. Барилгын бизнес эрхлэгчидэд 80 мянган айлын орон сууц, 50 том зочид буудал барих буюу наад зах нь 3 тэрбум ам долларын ажлын захиалга үүсэхээр байна.

Зөвхөн хоол буудлаас олж болох орлого нь өнөөдрийн байдлаар Таван толгой, Оюу толгой, эрдэнэтийн олж буй орлогын нийлбэрээс давна гэсэн үг. Таван ордоос коксжих нүүрсийг 70 доллараар зарна гэж тооцвол жилд 20 сая тонн коксжих нүүрс борлуулж байж гэмээ нь энэ хотын зөвхөн зочид буудлаас олох орлоготой нь дөхөж чоно гэсэн үг. Шинэ хот, эрүүл мэндийн чөлөөт бүс нь баялаг нь барагддаггүй, дуусдаггүй шинэ орд, шинэ зах зээл гэсэн үг юм. 

Ийм хотыг байгуулхад мэдээж зардал хэрэгтэй. Хотын хүн амыг 100-160 мянган хүнтэй байна гэж тооцож байна. Ийм хэмжээний хүн амыг орон сууцаар хангахад  1,5 тэрбум ам.доллар шаардагдах тооцоо судалгааг гаргасан байгаа. Дээр дурдсан 50 том зочид барихад 350 орчим сая доллар шаардагдана. Олон улсын эмнэлэг, олон улсын анагаах ухааны цогцолбор барихад 1 тэрбум ам.доллар шаардагдана. Сургууль цэцэрлэг, дэд бүтэц барьж байгуулах, аялал жуулчлалын бааз суурийг хөгжүүлхэд ойролцоогоор 500 сая доллар зарцуулна. Бусад зардлыг оролцуулан нийтдээ 3,5 тэрбум ам.доллараар ийм хэмжээний хотыг цоо шинээр, хүнд ээлтэйгээр байгуулах боломжтой байна.

Мэдээж олон улсын хөрөнгө оруулагчид ийм төсөлд дуртайяа хөрөнгө оруулна. Ялангуяа эрүүл мэндийн чиглэлийн бизнес эрхлэгчидэд ч, үйлчлүүлэгчидэд ч, бусад эрүүл мэндийн сангуудад ч энэ төсөл диваажин гэж тодорхойлогдоно. Яагаад заавал татварын диваажин байгуулах ёстой гэж? Эрүүл мэндийн диваажинг байгуулж гадаадын хөрөнгө оруулалтыг бодитойгоор татах боломж бидэнд байна.  

Төр өөрөө бүх зардлыг нь гаргаж, эсвэл олон улсаас хөнгөлөлттэй зээл авах, бонд босгох аль ч арга замаар хөрөнгө босгосон энэ хот 5-8 жилийн дотор оруулсан хөрөнгө оруулалтаа нөхөхүйц бизнесийн төсөл болж чадна.

Манай улсын иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд нийтлэг нэг асуудал тулгардаг. Бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээ борлуулах зах зээл, бусад улсын зах зээлийн хаалттай байдал нь тулгарч байгаа бэрхшээл юм. Тиймээс жилд 10 сая жуулчин ирдэг хот бол зах зээлээ өөртөө ойртуулан авч ирж буй мега төсөл юм. Манай махыг аваад өгөөч, хэдэн тонн мах экспортлох зөвшөөрөл өгөөч гэж бусдыг шалж гуйхгүйгээр шинэ, том зах зээлийг бий болгоно. Яваандаа тэр хотоор дамжин, эрүүл, чанартай гэдэг нь танигдсан бүтээгдэхүүнийг дэлхийн зах зээлд гаргах стратегийг хэрэгжүүлэх боломжтой болно.

Мах, сүү, Хүнсний бүтээгдэхүүн, цэвэр ус ундаа, үндэсний үйлдвэрийн шар айраг зэрэг бидний хийж сурсан, чадаж байгаа бизнесээс гадна цоо шинээр Эмийн үйлдвэрүүд байгуулагдах бололцоог ч олж харах ёстой. Монгол орон даяар ургаж байгаа, тарьж ургуулах боломжтой эмийн ургамалууд, амьтны гаралтай биологийн идэвхит бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл зэрэг бидний төсөөллөөс ч илүү бизнесийн боломжуудыг бий болгоно. Малын эрүүл мэндээ ч анхааръяа. Тийм сайхан зах зээлийн боломжийг хаяандаа авч ирсэн байхад манайхан эрвийх дэрвийхээрээ хөдөлж, бараа бүтээгдэхүүн, хүнс махаа дэлхийн стандартад нийцүүлж чадна. Үүний тулд МАХН-ын мөрийн хөтөлбөрт улсын мал эмнэлэг, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний хөгжлийг тусгаж өгсөн байгааг бас сануулъя.

МАХН эрх барих бол бүх зүйл боломжтой болно. Монголчууд шинэ мөрөөдөлтэй болно. Монгол хүн мөрөөдлөө биелүүлэх боломжтой болно.

Залуучуудаа, бизнес эрхлэгчид ээ? Интерпрьенерүүд, шинэ амьдрал, шинэ боломжийг хүсч мөрөөдөж буй Монголчуудаа! бүгдээрээ хамтдаа жаргалын найман хотыг байгуулъяа. Энэ бол хий хоосон мөрөөдөл биш. Энэ бол боломж. Гагцхүү итгэх, хамтдаа мөрөөдөх, хамтдаа зорих хэрэгтэй байна.

Жаргалын найман хотыг байгуулах зорилтыг хэрэгжүүлхэд МАХН, түүний гишүүд юу хийх вэ

Зөвхөн Дорнот аймагт байгуулагдах нэг хот гэхэд ямар сайхан шинэ бололцоог ард түмэнд өгч чадахыг бид жишээ болгон танилцууллаа.  

Бид юу хийх вэ?

МАХН-ын Их чуулганы төлөөлөгчид та бүхнээс Жаргалын найман хотыг байгуулах уриалгыг дэмжин батлаж өгөхийг хүсч байна. Жаргалын найман хот байгуулах ажлын хэсгийг хот тус бүрээр тус тусад нь байгуулж төлөлвөлт болон урьдчилсан техник эдийн засгийн үндэслэлийг боловсруулах хэрэгтэй. Хотыг байгуулах ажлын хэсгийг эртнээс байгуулж ажиллах нь  2020 оны сонгуульд ялсны дараа цаг алдалгүй ажлаа эхлэх боломжийг бүрдүүлэх ач холбогдолтой учир Бага чуулган, Гүйцэтгэх товчоонд эдгээр ажлын хэсгүүдийг нэн даруй байгуулах хэрэгтэй болов уу.

Жаргалын найман хотын бүтээн байгуулалтад оролцох аж ахуйн нэгж, мэргэжилтэн, ажилтан, бараа бүтээгдэхүүн нийлүүлэх сонирхолтой нийлүүлэгч нарын судалгаа гаргаж, төсөөлөл төлөвлөгөөгөө танилцуулах, нарийвчилсан тооцоо судалгаа хийх, тухайн бүс нутгийн иргэд байгууллагуудыг оролцуулсан хэлэлцүүлэг зохион байгуулах зэрэг төр засгаас шалтгаалахгүй бэлтгэл ажлыг зохион байгуулах хэрэгтэй байна.  

Засгийн газарт хэдэн зүйл шаардлага хүргүүлье.  

Нэг. Жаргалын найман хот байгуулхад асар их хэмжээний түүхий эд материал ашиглагдана. Цемент, төмөр, хаалга цонх гэх мэтээр манай улс дотооддоо үйлдвэрлэж болох, үйлдвэрлэх шаардлагатай бараа, түүхий эдийн үндэсний үйлдвэрлэлийг дэмжиж хөгжүүлж, шинээр байгуулж, их бүтээн байгуулалтын бэлтгэлийг хангаж өгөхийг шаардацгаая.

Хоёр. Жаргалын найман хотыг байгуулах талаар МАХН-ын хөтөлбөрийг хөрөнгө оруулагчдын зөвлөгөөн гэх мэт ЗГ, УИХ-ын дэмжлэгтэй арга хэмжээнд танилцуулах боломжийг олгох,

Гурав. Чөлөөт бүс байгуулах талаар хөрш орнуудтай гэрээ хэлцэл хийж, олон улсын эрх зүйн зохицуулалтыг бэлтгэлийг хангаж байхыг хүсч шаардах хэрэгтэй байна.

МАХН хүнд хэцүү цаг үеүүдэд түүхэн шийдвэр гаргаж 20 дугаар зууны их бүтээн байгуулалтыг өрнүүлж чадсан нам. Өнөөдөр ч 21 дүгээр зууны их бүтээн байгуулалтыг манлайлан өрнүүлж чадна. Энэ бол бидэнд өгч буй түүхэн даалгавар хэмээн хүлээн авч өөрсдийн чадах бүхнээр хувь нэмэр оруулахыг та бүхнээс хүсч байна.

Дорнот, Дархан, Эрдэнэт, Өвөрхангай, Хэнтий, Ховд, Хөвсгөл, Завхан, Өмнөговь аймгуудад 

МАХН-ын манлайлал дор баригдах жаргалын найман хотыг барьж Монгол улсаа мандуулъя хэмээн уриалж байна.

Анхаарал тавьсан та бүхэнд баярлалаа

Э.Эрдэнэжамъян: О.Баасанхүү хуурамч баг зүүгээд, намаа устгахын төлөө явж байгаа

Э.Эрдэнэжамъян: О.Баасанхүү хуурамч баг зүүгээд, намаа устгахын төлөө явж байгаа

МАХН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Э.Эрдэнэжамъянг “Ярилцах танхим” буландаа урьж, ярилцлаа.

-УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүү тэргүүтэй хүмүүс хурал хийснээс үүдэлтэйгээр МАХН хоёр хуваагдчихсан юм шиг нөхцөл байдал үүсчихсэн. Тэр хурал нь үнэхээр хууль бус юм уу. Ямар учраас хууль бус гэж үзээд байгаа юм бэ?

-Нэг хэсэг иргэд эргэлзэж байсан байх. Одоо нөхцөл байдлыг сайн ойлгосон гэж бодож байна. Нэгдүгээрт, манай намын хоёрдугаар Их чуулган ирэх хоёрдугаар сарын 09, 10-ны өдрүүдэд болох гэж байна. Энэ хурлаар шинээр бага чуулганаа сонгодог. Намынхаа даргыг сонгож, дүрэмдээ өөрчлөлт оруулж, мөрийн хөтөлбөрийг шинэчилж баталдаг юм. Их том хурал болно. Гэтэл энэ хурлаас урьтаж О.Баасанхүү тэргүүтнүүд энд тэндээс хүмүүс цуглуулж, хурал хийж, өөрийгөө намын даргаар сонгуулах гэж оролдлоо. Энэ бол нэгдүгээрт, Улс төрийн намын тухай хуулийг зөрчсөн. Түүнээс гадна, олон хууль зөрчсөн үйлдлүүдийг гаргасан. Зарим нь бүр гэмт хэргийн шинжтэй. Хүний бичиг баримт хуурамчаар үйлдсэн. Бусдын нэрийн өмнөөс гарын үсэг зурсан. Дээрээс нь тамга, тэмдэг хулгайлсан, нуусан гэх мэт гэмт хэргийн шинжтэй үйлдэл гаргасан. Нийслэлийн болон Сүхбаатар дүүргийн МАХН-ын тамга алга болсон. Бид аль хэдийнэ хүчингүй болгож, зарлуулаад, шинээр тамгаа хийлгэсэн. Гэтэл тэр алга болсон хуучин тамгыг ашиглаж байх жишээтэй. Энэ мэтчилэн олон хууль зөрчсөн учраас бүх асуудлаар нь цагдаа, шүүхэд хандсан. Ийм зүйл байж болохгүй. Бодоод үз дээ, тэд Төрийн ордонд хурал хийсэн. Намын хурлыг Төрийн ордонд хийж болохгүй. МАН хурлаа Төрийн ордонд хийж болдог бол хийнэ биз дээ. Гэтэл тэд СТӨ-нд хийдэг. Яагаад гэвэл, төр, нам тусдаа байх ёстой гэж үздэг. Төрийн ордны журам ч тийм. Гэтэл О.Баасанхүү хууль тогтоомжийн хэлэлцүүлэг хийх гэсэн юм гээд Г.Занданшатарт хүсэлт өгчихөөд намын Их хурал нэртэй хурал зохион байгуулсан. Энэ чинь нэг ёсондоо Засгийн газрыг мэхэлж байна гэсэн үг биз. Дээрээс нь төлбөр мөнгөө өгөөгүй. Дараа өгье гээд хойшлуулчихсан юм билээ. Иймэрхүү байдлаар хурлаа зохион байгуулахаас авахуулаад төрийг ч, ард иргэдийг ч, намынхныгаа ч хуурсан. Тэд намын Их хурал хийнэ гэж зар тараасан. Гэтэл мэдээлэл дутмаг хөдөө, орон нутгийнхан учрыг нь сайн ололгүй хүрээд ирсэн. Ирчихээд, манай намын хурал биш байна. Юу гэж ийм хуралд сууж байх юм гээд гарах гэтэл гаргаагүй гэж байгаа юм. Уг нь хуралд сууна гээд 200 орчим хүн цугласан юм билээ. Ядаж байхад тэр хүмүүсийн ихэнхийнх нь овог нэр, регистерийн дугаар зөрсөн. Хурал зохион байгуулсан хүмүүсийн Улсын дээд шүүхэд өгсөн бичгийг бид шүүж үзсэн. Ийм, ийм хүмүүс оролцсон хурал болсон гэдэг бичгийг нь шүүсэн хэрэг. Гэтэл овог, нэр, регистер нь таарахгүй, Монгол Улсад тийм хүн байхгүй болж байгаа юм. Магадгүй оролцсон хүмүүс нь ямар нэг байдлаар, мөнгө төгрөг авсны улмаас ч юм уу, буруу зүйл хийсэн гэдгээ мэдсэн учраас овог, нэр, регистерийн дугаараа зориуд худлаа бичиж өгсөн байх. Дээд шүүхэд өгсөн материалаа ч шалгаагүй байгаа байхгүй юу. Явж, явж Улсын дээд шүүхэд худлаа материал аваачиж өгнө гэдэг чинь тусдаа гэмт хэрэг. Гэх мэт хэд хэдэн Эрүүгийн хууль зөрчсөн гэмт хэрэг үйлдээд л явж байна. Түүнээс биш манай зам хагарсан, задарсан юм биш. Манай намд байсан, хөөгдсөн хэсэг хүмүүс л ингэж бужигнуулаад байгаа юм. Энэ бүхнийг ялгадаг, салгадаг хуультай. Асуудлаа шийддэг намын байгууллагатай. Тэр байгууллага нь аль хэдийнэ шийдвэрээ гаргачихсан. Намын дэргэдэх Хяналт ёс зүйн хороо гэж бий.  Манай намын Их хурлаас сонгож байгуулсан, даргатай ижил хэмжээний эрхтэй ийм байгууллага. Бид О.Баасанхүү, Г.Бямбасүрэн гэх мэт хүмүүст хариуцлага тооцох шийдвэрээ гаргачихсан.

-Хуурамчаар гарын үсэг зуруулсан гэх мэт мэдээллийг хуралд оролцсон хүмүүс нь өгсөн юм уу. Та бүхэн яаж мэдсэн юм бэ?

-Манай намын нэрийг ашиглаад, хурал зохион байгуулаад, бужигнаад байхад бид анхааралтай хандана шүү дээ. Их тэнгэрт хуралдсан хуралд нь оролцсон МАН-ын гишүүн хүн байсан. Бид тэр хүнийтодорхойлолтыг авсан. МАН-ын үүрээс манай намын гишүүн мөн гэсэн тодорхойлолт өгсөн. Тэр хүн үг хэлэхдээ “МАХН гэж юу юм. Энэ намыг тарааж, Н.Энхбаярыг буудаж алах хэрэгтэй” гэж ярьж байгаа байхгүй юу. О.Баасанхүүгийн туслахын хийсэн шууд бичлэгээр нь гарсан. Ямар хүн манай намын нэрийн дор хуралдаж буй хуралд ирчихээд, даргыг нь алах, намыг нь тараах юм яриад байна гэж судалсан. Гэтэл МАН-ын гишүүн хүн байгаа юм. Ингэж манай намын хурлыг хийнэ гэж юу байх вэ. Тийм учраас бид маш нягт шалгасан. Оролцсон хүмүүсийг нь регситерээр нь бүртгэсэн. Биечилж уулзсан. Оролцсон хүмүүсийн дийлэнх нь намын хурал гэж мэдээгүй. Биднийг хот явж үз, зардлыг нь даая гэсэн. Очихоор чинь буудлын чинь асуудлыг шийднэ гэж хэлсэн. Тэгээд нэг хэлэлцүүлэгт орчихоод ирнэ гээд л очсон. Гэтэл намын дарга сонгоно гэсэн. Бид гарах гэтэл гаргаагүй гэж байгаа юм. Өмнөговь аймгийн АН-ын гишүүн н.Болд гэдэг хүн тэр хуралд оролцсон байсан. Хурлын үеэр “Өмнөговь аймгаас надтай цуг ирсэн МАХН-ын гишүүн чинь гараад явчихлаа. Та нар намын дарга сонгоно гэж юу яриад байгаа юм. Ийм балай юм хийхээ боль. Би Ардчилсан намын гишүүн хүн байна” гээд үг хэлээд зогсч байгаа юм. Иймэрхүү байдлаар будилаан хутгаж болохгүй.

-Алга болсон тамга ашигласан гэж та түрүүнд ярьсан.  Тамгаа хулгайд алдчихсанбайсан юм уу?

-Хурлыг голлон зохион байгуулаад байгаа Г.Бямбасүрэн гэдэг бий. Тэр хүн манай намын нийслэл хариуцсан нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан юм. 2016 оны сонгуульд нийслэлийн есөн дүүргийг орон нутгийн сонгуульд оролцуулаагүй. Энэ хариуцлагагүй үйлдлийнхээ төлөө тодорхой зэмлэл, шийтгэл хүлээсэн. Гэхдээ ажлаа хийж байсан юм. Харамсалтай нь, 2016 оны сонгуулиас хойш ажилдаа ирээгүй. Манай намын Бага чуулганаас товчооныхоо хурлыг удаа дараа хүндэтгэх шалтгаангүйгээр тасалсан бол хариуцлага тооцно гэсэн журам гаргасан байдаг. Тэр дагуу хариуцлага тооцож, Г.Бямбасүрэн гэдэг хүний нарийн бичгийн албан тушаалаас нь чөлөөлсөн. Нэгэнт чөлөөлөгдсөн бол тамга тэмдэг, ажлаа хүлээлгэж өгөх ёстой. Гэтэл тамга, тэмдгээ хүлээлгэж өгөөгүй. Нийслэлийн болон Сүхбаатар дүүргийн намын тамга яасан бэ гэж асуухаар надад байхгүй гэж хэлж мэлзсээр дууссан. Тийм болохоор алга болсонд л тооцно. Гэтэл тэр хүн тамгыг нуусан байж. Тэр нь одоо гарч ирж байна. Тамга хулгайлах, нуух хоёр чинь ижилхэн гэмт хэрэг. Эрүүгийн хуульд нэг л зүйл, заалтаар заасан. Албан байгууллагын тамгыг нуусан, хулгайлсан, ашиглах эрхгүй этгээд ашигласан бол ял ногдуулна гэсэн заалт байгаа. Тэр хүн ийм л гэмт хэргийг үйлдчихээд байна.

-Ирэх сард болох намын Их хуралд О.Баасанхүү гишүүн тэргүүтэй хүмүүс оролцоод, намын даргын төлөө өрсөлдөх боломж нээлттэй байсан биз дээ?

-Мэдээж өмнө нь нээлттэй байсан. Одоо харин тийм боломж огт байхгүй. Аль ч сум, хорооны иргэн хэн ч байсан манай намын гишүүн л бол нэр дэвших эрх нь нээлттэй байдаг. Одоо бол тэр хүмүүст ийм эрх бахгүй. Манай хуралд очих ч эрх байхгүй. Тэднийг бид намаас хөөсөн, гарсанд тооцсон. Өөрсдөө өөр нам байгуулах юм уу, тэгээд явна биз. Хоорондоо ярьж байгаа нь ингэж үймүүлж байгаад өөр нам байгуулахыг анхнаасаа зорьсон юм билээ. Намаа байгуулна л биз, тэр нь бидэнд хамаагүй. Харин манай намын нэрийг ашиглаад, тамга тэмдгийг нуугаад, хулгайлаад ажиллаж байгаатай нь заавал хариуцлага тооцно.

-Намын дотоод журамд Их, бага хурлаа тэдэн жилд нэг хийнэ гэх мэт зохицуулалт байгаа биз дээ. Энэ хүмүүс чинь нам хурлаа хийгээгүй, нэг хүний гарт орчихсон гэсэн шалтгаан хэлж дайраад байгаа шүү дээ?

-Тэр байгууллага хурлаа хийх, хийхгүй нь дотоод журмаараа шийдэх асуудал. Журмаа зөрчсөн гэж үзвэл дотоод хяналтын байгууллага нь ажиллаад л зохицуулдаг. Өнгөрсөн хугацаанд бид Их чуулганы хэмжээний Их хуралдайг 10 гаруй удаа зохион байгуулсан. Бүх намуудтай бага чуулганыхаа хуралдааны тоог харьцуулж үзлээ. 2011 оноос хойш манай намынхан 20 удаа хуралдсан байна. Хамгийн сүүлд 20 дугаар бага хурлаа хийсэн. Гүйцэтгэх товчооны хурал хийж буй давтамжаа тооцвол бараг долоо хоногт нэг удаа хуралдаж байна. Намын бүтэц нь ингэж ажиллаж байгаа нам манайхаас өөр байхгүй. Гэтэл тэр хүмүүс Бага чуулганыхаа хуралд суудаггүй. Товчооныхоо хуралд ирдэггүй. Ийм хүмүүс гэнэт Их чуулган нэртэй хурал хийж байгаа нь зүгээр л өө хайсан хэрэг. О.Баасанхүү 2016 онд товчооны гишүүн байсан. Ганц удаа хуралд ирээгүй. Бид яагаад хуралдаа ирдэггүйг шалтгааныг нь олж ядаад тамгын газрынхандаа “Та нар О.Баасанхүү гишүүнд хэлдэггүй юм биш үү” гэж хэлж байлаа. Түүнээс хойш О.Баасанхүү рүү явуулсан зар, урьсан урилга болгоныг нь баримтжуулж авч үлдэж байгаа юм. Ганц ч удаа ирээгүй шүү. Г.Бямбасүрэн гэхэд хуралдаа ирэхээ больсон. Ийм хоёр хүн намын хурал хийнэ гэж байдаггүй юм. Үүний цаана ондоо захиалгатай, өөр зүйл явж байгаа учраас л тэд ингэж байгаа болов уу. Яг л муур багш шиг нүүрэн дээрээ худлаа инээгээд, цаагуураа өөр юм хийгээд байна даа. Би телевизээр хоёр ч удаа ярилцлага өгөхдөө иргэдээс ийм хүнийг намаасаа нэр дэвшүүлсэндээ уучлал гуйсан. Нам боловсон хүчнийхээ нөөцийг бүрдүүлэхдээ энэ хүмүүсийг ядаж л эрүүл эсэхийг шалгах ёстой байж. Харамсалтай нь,ийм эрүүл биш зүйл хийгээд явж байгаа хүмүүсийг дэвшүүлчихсэн байна даа.

-О.Баасанхүү МАХН-аас хоёр ч удаа сонгуульд оролцож, гишүүн болсон. Ерөнхийлөгчийн сонгуульд МАХН нэр дэвшигчийг өрсөлдүүлэх боломжийг нээж өгсөн хүн. Ийм хүнээ намаасаа хамаагүй хөөчихөж болдог юм уу. О.Баасанхүү гишүүн ч гэсэн одоог хүртэл МАХН-ынх гээд л яваад байгаа шүү дээ?

-Анхандаа манай намын жирийн гишүүд, дэмжигчид эхэндээ УИХ-ын хуралд төлөөлж буй ганц гишүүнээ яах гэж ингэдэг юм гэсэн байдлаар хандаж байсан. Одоо бол ойлгож байгаа байх. Энэ хүн хуурамч баг зүүгээд, намаа устгахын төлөө л явж байгаа. Хайртай хайртай гээд хайчаар тоглуулдаггүй гэдэг дээ. Ганц гишүүн минь гээд намаа тарааж, бусниулахыг нь хүлээн зөвшөөрч чадахгүй. Бидэнд намын Их хурлаа хий, даргаа шинээр сонго гэдэг шаардлагыг бидэнд ирүүлсэн, О.Баасанхүү гишүүн. Таны шаардлагын дагуу бид Бага чуулганаа хуралдуулж байна, ирээч гэхээр ирэхгүй байгаа юм. Намтайгаа харилцах, холбогдох ямар ч сонирхолгүй. Ерөнхийлөгчийн сонгуульд манай нам нэлээд хүчин чармайлт гаргаж ажилласан. Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнөх Бага чуулганы үеэрээ бид сонгуульд оролцохгүй байх шийдвэрийг гаргасан шүү дээ. Яагаад гэвэл Н.Энхбаяр даргыг Ерөнхийлөгчийн сонгуульд оролцуулахгүй гэсэн. Тиймээс луйврын сонгууль болох гэж байна. Ийм сонгуульд МАХН оролцохгүй, эсэргүүцье гэдэг шийдвэр гаргасан. Яг тэр үед О.Баасанхүү гишүүн амьдралдаа анх удаа шахуу Бага чуулганы хуралд орж ирсэн. Хуралдаа суухгүй мөртлөө хажууханд чагнаад сууж байсан юм билээ. Тэгээд “Би УИХ-д сонгогдоод, боломж авчирч өгсөн. Улс төрийн намын хувьд та нар заавал Ерөнхийлөгчийн сонгуульд орооч” гэсэн. Дээрээс нь Н.Энхбаяр дарга улс төрийн нам мөн л юм бол энэ шийдвэрээ эргэж харах ёстой. Ерөнхийлөгчийн сонгууль хэчнээн луйвар, булхайтай болно гэдгийг бид мэдэж байгаа ч гэсэн нам л юм бол мөрийн хөтөлбөрөө дэвшүүлж, ард түмэнд боломж бий гэдгийг харуулах ёстой гэсэн. Ингээд гаргасан шийдвэрийнхээ тогтоолыг батлая гээд санал хураатал батлагдахгүй унасан. Тэгээд Ерөнхийлөгчийн сонгуульд оролцохоор болсон. О.Баасанхүү тэр үед Ерөнхийлөгчийн сонгуульд оролцох ёстой гэж ирснээсээ хойш хуралдаа, шийдвэр гаргалтад оролцоогүй.Гадуур болохоор би С.Нарангэрэлийг дэвшүүлэх гэж байгаа гээд яриад байдаг. С.Нарангэрэл багштай уулзаад, сонгуулийн хууль нь ийм юм байна. Намаас тэдэн төгрөг гаргах ёстой гэж байна. Нэр дэвшигч нь тэдэн төгрөг гаргах ёстой. Манай намын гишүүдэд бүгдэд нь л ийм бололцоо байхгүй. Та хэрвээ өрсөлдвөл хандив босгох аян зохион байгуулах шаардлагатай болно шүү гэсэн. Гэтэл би тийм юм  хийж чадахгүй. О.Баасанхүү л надтай ирж уулзаад, юм яриад байгаа болохоос би тэгж бодоогүй гээд өөрөө нэр дэвшихээс татгалзсан. Гэтэл О.Баасанхүү дараа нь С.Нарангэрэл багшаас 10 тэрбум төгрөг нэхсэн гээд худлаа ярих жишээтэй. Тухайн үед нэр дэвшихээр яригдаж байсан бүх хүн л тэр мөнгийг босгохын төлөө явна гэж байсан. С.Ганбаатар ч ялгаагүй. Бид намаараа л тэр мөнгийг босгох гээд хандив гуйгаад л явсан. Сонгуулийн хугацаанд 50 хувьд нь хандив гуйж, 50 хувьд нь сурталчилгаагаа хийсэн. Иймэрхүү юмыг ойлгодоггүй. Ер нь бол би ганц гишүүн нь, хэнийг дэвшүүлэхийг мэднэ гэж хэлж хүмүүсээс мөнгө авсан юм шиг байгаа юм. Миний хардаж байгаа хардалтаар бол. Нөгөө хоёр нэр дэвшигчийн хэн нэгнээс нь энэ намаас ялах боломж муутай, идэвхгүй нэр дэвшигчийг дэвшүүлж өгье. Түүнийхээ төлөө мөнгө авъя гэж яриад явсан болов уу гэж бодож байгаа.

-О.Баасанхүү УИХ-ын гишүүн байх нь хамаагүй. МАХН-ын удирдах зөвлөл, аппарат энэ хүнийг намаас гаргах шийдвэр гаргасан л бол гарах ёстой биз дээ. Ямар дүрэм байна?

-Нам болгонд л дүрэмд нь нэг л заалт байдаг. Манайд харин байдаггүй байсан юм. Намын гишүүнээс хасагдсанд тооцох дүрэм. Намынхаа нэр дэвшигчтэй өрсөлдсөн, эсрэг ажилласан, зарим намын дүрэмд Засгийн газраа унагахад товчлуур дарсан гэх мэт намын гишүүнээс хасах үндэслэл бүхий заалт бий. Яг ийм заалтыг бид намын Бага чуулганаар дүрэмдээ оруулсан. Тэгэхгүй бол дур зоргоороо авирладаг. Намаас хүн нэр дэвшүүлэхээр би дэмжихгүй гээд эсрэг явдаг. Тэр ч бүү хэл хасуулах оролдож байсан шүү дээ, сонгуулийн сурталчилгааны явцад. Сонгуулийн үеэр Эрдэнэтэд О.Баасанхүү гэдэг самбар зөндөө олныг гаргаад тавьчихсан. Тэр нь сонгуулийн хууль зөрчсөн. Түүнийг О.Баасанхүү мэдэхгүй л тавив гэж дээ. Манай намынхан очоод үүнийгээ болиоч гэсэн. Би мэдэж байна гэж загнаад болоогүй. МАН-ынхан түүн дээр нь дөрөөлж, манай намын нэр дэвшигчийг хасуулах гэж гомдол гаргасан. Харин манай намынхан бидэнд ямар ч хамаагүй. О.Баасанхүү гишүүн өөрөө дур мэдэж тавьчихаад, буулгахгүй байна гэсэн тайлбараа өгсөн. Харин О.Баасанхүүгийн зөвлөхийг цагдаа нар очиж торгох гэсэн. Гэтэл О.Баасанхүү өөрөө МАН-ынхантай ярьж, гуйж байгаад гомдлыг нь татуулсан юм билээ.

-Одоо О.Баасанхүүтанай намын гишүүн  биш. Дүрмийнхээ дагуу намын гишүүнээс хасчихсан. Гэтэл тэр хүн МАХН-ын гишүүн гээд яриад байдаг. Сарын, жилийн дараа тэгээд яриад яваад байвал яах вэ?

-Тэгвэл тусдаа гэмт хэрэг болно. Дураар аашлах гэж. Өөртөө байхгүйг мэдсээр байж тухайн эрх мэдлийг байгаа гэж хэлж, бусдыг хуурч мэхлэн үйл ажиллагаа явуулах гэмт хэрэг. МАХН-ын дарга, эрх бүхий албан тушаалтан биш гэдгийг мэдсээр байж тэгж танилцуулж явна гэдэг тусдаа гэмт хэрэг л дээ.  Нэг хүн өөрийгөө би Ерөнхийлөгч байна гэж хэлээд, зарлиг гаргаад яваад байж болохгүй биз дээ. О.Баасанхүүг дураар нь тавьбал сарын дараа сонгууль хийгээд, би Монгол Улсын Ерөнхийлөгч байна гээд явах нь л дээ. Ингэж болохгүй.

-2020 оноос өмнө МАХН-ыг ямар нэг байдлаар хагалах, нэр хүндийг нь унагах, цаашлаад байхгүй болгох зорилгоор О.Баасанхүү гишүүнийг сумалж тавиад байна гэх хардлага гарах боллоо. Дээд шүүх энэ долоо хоногийн баасан гарагт шийдвэрээ гарна. Дээд шүүх түүнийг намын даргаар бүртгээд, дүрмийн өөрчлөлтийг нь баталчихвал яах вэ?

-Ийм зорилгоор О.Баасанхүү ажиллаад байгаа талаар мэдээлэл гарч байгаа. Гэхдээ Дээд шүүх тэр зоргоор шийдвэр гаргаж байвал хууль, шүүхийн байгууллага гэж байгаад яадаг юм. Тийм биз дээ. Угаасаа улстөрийн зорилготой. 2020 онд МАХН-ыг байхгүй болгоё гэж хэн нэгэн нь бодож олоод, түүндээ Дээд шүүхийг ашиглаад, шийдвэр гаргуулж байвал улс орон гэж байгаад яах юм. Яахав, шүүхийн талаар янз бүрийн шүүмжлэл гардаг. Хонгил үүсгэсэн, тэрний ч томилгоо гээд ярьдаг. О.Баасанхүү ч өөрөө ярьдаг л юм. Гэхдээ тэр болгоныг нь баталж, хуулийн байгууллагын нэр хүндийг шавартай хутгах гэж байгаа юм шиг шийдвэр арай гаргахгүй байх гэж бодож байна. О.Баасанхүү биднийг Дээд шүүхэд дүрмийн өөрчлөлтөө бүртгүүлэх гэж ороход хамт орсон. Тэр үед Дээд шүүхийн гурван шүүгч гурвуулаа л түүнд сануулсан. Чи намынхаа хуралд суухад яадаг юм. Танай намын Их хурлаа хугацаандаа хийсэн, хийгээгүй гэдэг чинь Дээд шүүхийн асуудал ерөөсөө биш. Намын хяналтын байгууллага шийддэг юм. Тийм учраас иймэрхүү гомдлоо намдаа л тавь. Бид танай намын дүрмийг ягштал баримтална гэж хэлсэн. Харин бидэнд дүрэмдээ өөрчлөлт хийхдээ намынхаа дүрмийг зөрчөөд байна. Та нар Их хурлаа хийчихээд ирээд дүрмийн өөрчлөлтөө бүртгүүл л гэсэн.

-Шүүхийн байгууллагад улстөрчийн нөлөө их ордог гэсэн хардлага байдаг. Үнэхээр үнэн бол улстөрчдийн нөлөө ороод, танай эсрэг шийдвэр гаргахгүй гэх газаргүй шүү дээ?

-Хүмүүс шүүх буруу шийдвэр гаргасан гээд гомдоод байдаг. Шүүх үнэхээр шударга ажилладаг эсэхийг ийм улаан, цагаан юман дээр л харах хэрэгтэй, бид. Хүн дураараа аашлах гэдэг эрүүгийн хуулийн заалттай гэмт хэрэг үйлдээд. Хуурамч тамга, тэмдэг ашиглаад явж байхад Дээд шүүх бүртгэж авч байвал Улсын Дээд шүүхийг тэр дор нь татан буулгах асуудал ярих ёстой. Хэрвээ тийм шийдвэр гаргавал Улсын Дээд шүүх өөрөө гэмт хэрэг үйлдэж байгаа л гэсэн үг. Яагаад гэвэл Улсын Дээд шүүх хууль баримталж шийдвэрээ гаргадаг. Тэгвэл Улсын бүртгэлийн тухай хуульд “Энэ намын, эсвэл аль нэг байгууллагын улсын бүртгэлд нэмэлт, өөрчлөлт хийхдээ төлөөлөх эрх мэдлийн хүн тамга, тэмдгээ дарж ирснээр хүсэлтийг хүлээж авна” гэсэн утгатай заалт бий. Тэгвэл манай намыг О.Баасанхүү төлөөлөх эрх байхгүй. Тамга, тэмдэг байхгүй. Тийм болохоор намын дарга болох нь битгий хэл эрүүгийн хэрэгт татагдах байлгүй гэж би бодож байна.

-Хурал санхүүжүүлэхдээ яаж мөнгө олсон бэ гэдэг нь бас асуудалтай гэгдээд байгаа. Мэдээж энэ асуудалд тодорхой хэмжээнд анхаарал хандуулсан байх?

-Их тэнгэрт үйл ажиллагаа зохион байгуулахад ямар үнэтэй билээ. Төрийн ордонд хурал хийхдээ төлбөр төлье гэж бичиг өгөхдөө мэдэгдсэн. Аймаг, орон нутгаас ирсэн бүх хүний замын зардлыг даасан. Дээрээс нь хоёр, гурван хоног зочид буудалд буулгасан. Ингээд бодохоор нэлээд их хэмжээний мөнгө зарцуулсан нь тодорхой байгаа юм. Бид О.Баасанхүүг шахаж, хаанаас хөрөнгө босгосон, хэнээс хандив авснаа хэл гэж шаардсан. Яагаад гэвэл О.Баасанхүү нэг төгрөгч намдаа өгдөггүй хүн. 2012 онд УИХ-ын гишүүн болсноосоо хойш ганц ч төгрөг намдаа зориулж гаргаагүй. Харамч хүн. Хэдийдээ ийм мөнгөтэй болоод, намаа шинэчилнэ гэж давхидаг юм гэж бодоод, хүн болгон л гайхсан. Эрдэнэтийн намынхнаас авахуулаад бүгд л гайхсан даа. Харин О.Баасанхүү шахалтад ороод өөрөө хэлсэн. О.Баасанхүүгийн л хэлснийг яръя. Д.Тэрбишдагва, Ч.Улаан, Г.Дугаржав, Ц.Шинэбаяр гэсэн хүмүүс надад мөнгө өгсөн. Манай намын нарийн бичгийн дарга байсан хүн надад бараг 100 сая төгрөг өгснийг Баянголд зочид буудалд аваачиж өгсөн гэж хэлсэн. Энэ бол О.Баасанхүүгийн хэвлэлээр, телевизээр өөрөө хэлсэн үг шүү. Одоо арай эвлүүлэг гэхгүй байлгүй. Нэгдүгээрт, Д.Тэрбишдагва, Ч.Улаан хоёр өгсөн бол МАН-д хариуцлага тооцох хэрэг гарна. Яагаад гэвэл бусад намын дотоод хэрэгт оролцож байна. Улс төрийн нам хориотой үйл ажиллагаа явуулсан байна гэсэн үг. Г.Дугаржав гэж манай намд байсан залуу. Одоо Хятадын хөрөнгө оруулалттай компанид гүйцэтгэх захирал хийж байгаа. Хятадын компаниас санхүүжилт аваад хурал хийсэн гэсэн үг үү. Ц.Шинэбаяр гэдэг хүн өөр намын дарга. Энэ хүн манай намын дотоод хэрэгт оролцож болохгүй. Энэ дөрвөөс мөнгө авсан бол хуулиар хориотой. Хууль бус санхүүжилт гэсэн үг. Сүүлийн үед сонсогдож байгаа мэдээллээр бол их мөнгө зарцуулна гэж амлаад, олон хүн ажиллуулсан. Тэдэндээ мөнгөө өгөхгүй байгаа юм билээ. Харин тэр хүмүүс нь О.Баасанхүү олон газраас, янз бүрийн хүнээс их хэмжээний мөнгө авчихаад хувьдаа ашигласан гэсэн гомдолтой байгаа юм билээ. О.Баасанхүү ямар нэг будилаан хутгаад л яваад байна. Дараа нь тэр бүхнээ хуулийн байгууллагын өмнө хэлэх шаардлагатай болох байх.

-Ирэх сард Их хурлаа хийнэ гэсэн. Энэ хурлаар ямар өөрчлөлт хийх вэ. МАХН нэг хүний нам болчихлоо гэсэн шүүмжлэл байнга гардаг. Хурлаар намын даргаа солих уу?

-Хөгжилтэй байдлаар жишиж ярья. Манай Дагваа аварга Японд очоод хэдэн жил сүмог нь эзэгнэж, түрүүлсэн. Тэглээ гээд нэг хүний сүмо гэж ярьдаггүй биз дээ. Цаана нь зөндөө л сүмоч байж л байдаг. Түүнтэй адил манай намд өч төчнөөн гишүүн байна. Муу нь ч бий, сайн нь ч байгаа. О.Баасанхүү мэтийн муу нь байна. Намаас гарч л байна. Цаана нь зөндөө сайн хүмүүс бий. 76 мянгатын дарга байгаа. 360 суманд бүгдэд нь намын дарга нар байна. Бүх дүүрэг, хороонд манай анхан шатны байгууллагууд ажиллаж байгаа. 30-аад мянган гишүүн байна. Энэ бүхнийг нэг хүн гэж хараад байгаа бол нэг л хүн болог. 30 мянгуулаа нийлээд нэг хүн болъё. Манайд нэг сайн лидер байна, яах аргагүй. Н.Энхбаяраас өөр Засгаа дөрвөн жил тогтвортой авч явсан улс төрийн лидер хаана байна. Н.Энхбаяр даргаас өөр улс орныхоо өрийг тоймтойхон шийдсэн лидер хаана байгаа юм. Алга л байна шүү дээ. Хоёрдугаар Их чуулганаар намын даргын асуудал мэдээж яригдана. Өөр хүмүүс нэрээ дэвшүүлэх л байх. Бид Н.Энхбаяр даргыг нэр дэвшүүлнэ. Миний бодлоор Н.Энхбаяр дарга ойлгомжтой дахиад ялах л байх. Тэгээд хэдэн жил нэг хүний нам гэж цоллуулбал тэр л биз. Бидний нэг л хүсэл байна. 2020 онд парламентад олонхи болъё. Тэгээд тогтвортойхон шиг Засгийн газрыг байгуулаад, өр ширийг нь дараад. Одоо яриад байгаа найман хотоо байгуулаад, улс шиг улс болъё гэдэг. Бид бүх гарц гаргалгааг нь олоод, судлаачид, ард түмнээрээ хэлэлцүүлээд явж байна.  Хамгийн эхлээд улс төрийнхөө тогтолцоог өөрчлөхгүй бол бүх муу муухай зүйл үүнээс болж байгаа.